لیکویید استیکینگ چیست؟ همه چیز درباره استیکینگ مایع در دنیای ارزهای دیجیتال

در دنیای پویای ارزهای دیجیتال و فناوری بلاکچین، نوآوری‌های جدید همواره در حال ظهور هستند. یکی از این نوآوری‌های مهم که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده، مفهوم لیکویید استیکینگ (Liquid Staking) یا استیکینگ مایع است. این روش جدید استیکینگ، راه حلی برای مشکلات مربوط به نقدینگی در سیستم‌های استیکینگ سنتی ارائه می‌دهد و به کاربران اجازه می‌دهد تا از مزایای خاص استیکینگ بهره‌مند شوند، در حالی که همزمان می‌توانند از دارایی‌های خود در سایر فعالیت‌های دیفای (DeFi) استفاده کنند.

در این مقاله جامع، به بررسی دقیق مفهوم لیکویید استیکینگ، نحوه عملکرد آن، مزایا و معایب و تأثیر آن بر اکوسیستم ارزهای دیجیتال می‌پردازیم. همچنین نگاهی به برخی از مهم‌ترین پروتکل‌های لیکوئید استیکینگ و آینده این فناوری خواهیم داشت.

استیکینگ چیست و چرا به لیکویید استیکینگ نیاز داریم؟

قبل از اینکه به مفهوم لیکویید استیکینگ بپردازیم، لازم است درک درستی از استیکینگ سنتی داشته باشیم. استیکینگ فرآیندی است که در آن دارندگان ارزهای دیجیتال، توکن‌های خود را برای مدتی مشخص قفل کرده تا از شبکه بلاکچین پشتیبانی کنند. این روش معمولاً در بلاکچین‌هایی که از مکانیسم اجماع اثبات سهام (Proof of Stake یا PoS) استفاده می‌کنند، رایج است.

در سیستم اثبات سهام، به جای استفاده از قدرت محاسباتی (مانند آنچه در اثبات کار یا Proof of Work استفاده می‌شود)، شرکت‌کنندگان شبکه باید مقداری از ارز دیجیتال خود را به عنوان «سهام» قفل کنند. این سهام به عنوان ضمانت عمل می‌کند و اگر شرکت‌کننده رفتار نامناسبی داشته باشد، می‌تواند جریمه شود و بخشی از سهام خود را از دست بدهد.

استیکینگ مزایای زیادی دارد، از جمله:

1. امنیت شبکه: با قفل کردن توکن‌ها، شبکه در برابر حملات مقاوم‌تر می‌شود.
2. پاداش: شرکت‌کنندگان در ازای مشارکت در امنیت شبکه، پاداش دریافت می‌کنند.
3. مصرف انرژی کمتر: در مقایسه با سیستم‌های اثبات کار، استیکینگ به انرژی کمتری نیاز دارد.

اما استیکینگ سنتی یک مشکل اساسی دارد: نقدینگی. وقتی توکن‌ها برای استیکینگ قفل می‌شوند، دارندگان آن‌ها نمی‌توانند از این دارایی‌ها برای معاملات یا سایر فعالیت‌های مالی استفاده کنند. این محدودیت می‌تواند برای بسیاری از سرمایه‌گذاران ناخوشایند باشد، زیرا آن‌ها مجبورند بین دریافت پاداش استیکینگ و استفاده از دارایی‌های خود برای سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری، یکی را انتخاب کنند.

اینجاست که لیکوئید استیکینگ وارد میدان می‌شود.

لیکویید استیکینگ چیست؟

لیکویید استیکینگ یک نوآوری در دنیای ارزهای دیجیتال محسوب می‌شود که به کاربران اجازه می‌دهد از مزایای استیکینگ بهره‌مند شوند، در حالی که همزمان نقدینگی دارایی‌های خود را حفظ می‌کنند. این روش با ارائه یک توکن نماینده در ازای دارایی‌های استیک شده، مشکل عدم نقدینگی در استیکینگ سنتی را حل می‌کند.

در لیکویید استیکینگ، کاربران دارایی‌های خود را به یک پروتکل لیکوئید استیکینگ واگذار می‌کنند. این پروتکل سپس این دارایی‌ها را از طرف کاربر استیک می‌کند. در ازای این واگذاری، کاربران یک توکن نماینده دریافت می‌کنند که ارزش آن معادل دارایی استیک شده است. این توکن‌های نماینده را می‌توان در سایر پروتکل‌های دیفای استفاده کرد، معامله کرد یا به عنوان وثیقه برای وام‌گیری به کار برد.

به عنوان مثال، اگر یک کاربر 10 اتر (ETH) را در یک پروتکل لیکویید استیکینگ مانند لیدو (Lido) واگذار کند، در ازای آن 10 توکن stETH (Staked ETH) دریافت می‌کند. این توکن‌های stETH نماینده اتر استیک شده هستند و می‌توانند در سایر پروتکل‌های دیفای استفاده شوند، در حالی که اتر اصلی همچنان در حال کسب پاداش استیکینگ است.

نحوه عملکرد لیکویید استیکینگ:

1. واگذاری دارایی: کاربر دارایی خود (مثلاً اتر) را به پروتکل لیکوئید استیکینگ واگذار می‌کند.
2. استیک کردن: پروتکل این دارایی را از طرف کاربر استیک می‌کند.
3. صدور توکن نماینده: پروتکل یک توکن نماینده (مثلاً stETH) به کاربر می‌دهد که ارزش آن معادل دارایی استیک شده است.
4. استفاده از توکن نماینده: کاربر می‌تواند از این توکن نماینده در سایر پروتکل‌های دیفای استفاده کند، آن را معامله یا به عنوان وثیقه استفاده کند.
5. کسب پاداش: در طول این مدت، دارایی اصلی همچنان در حال کسب پاداش استیکینگ است.
6. بازپس‌گیری: در زمان مناسب، کاربر می‌تواند توکن‌های نماینده خود را بسوزاند و دارایی اصلی به علاوه پاداش‌های کسب شده را دریافت کند.

مزایای لیکویید استیکینگ:

1. حفظ نقدینگی: مهم‌ترین مزیت لیکوئید استیکینگ، حفظ نقدینگی دارایی‌های استیک شده است. کاربران می‌توانند از توکن‌های نماینده در سایر فعالیت‌های مالی استفاده کنند.
2. درآمد دوگانه: کاربران هم از پاداش استیکینگ بهره‌مند می‌شوند و هم می‌توانند با استفاده از توکن‌های نماینده در سایر پروتکل‌های دیفای، درآمد اضافی کسب کنند.
3. کاهش موانع ورود: بسیاری از پروتکل‌های لیکویید استیکینگ، حداقل مقدار لازم برای استیکینگ را کاهش می‌دهند. به عنوان مثال، برای استیکینگ مستقیم در اتریوم به عنوان ولیدیتور (Validator)، حداقل 32 اتر لازم است، اما با لیکویید استیکینگ، کاربران می‌توانند با مقادیر کمتر نیز مشارکت کنند.
4. افزایش مشارکت در شبکه: با کاهش موانع ورود و افزایش انعطاف‌پذیری، لیکوئید استیکینگ می‌تواند مشارکت بیشتری را در امنیت شبکه تشویق کند.
5. بهبود کارایی سرمایه: لیکوئید استیکینگ به کاربران اجازه می‌دهد از دارایی‌های خود به طور موثرتری استفاده کنند، زیرا می‌توانند همزمان از مزایای استیکینگ و سایر فرصت‌های دیفای بهره‌مند شوند.

معایب و ریسک‌های لیکویید استیکینگ:

علی‌رغم مزایای قابل توجه، لیکویید استیکینگ نیز مانند هر نوآوری دیگری در دنیای ارزهای دیجیتال، با ریسک‌ها و چالش‌هایی همراه است:

1. ریسک قرارداد هوشمند: پروتکل‌های لیکویید استیکینگ بر اساس قراردادهای هوشمند عمل می‌کنند. اگر این قراردادها آسیب‌پذیری داشته باشند، ممکن است هک شوند و منجر به از دست رفتن دارایی‌ها شوند.
2. ریسک جریمه (Slashing): اگر والیدیتورهایی که دارایی‌های کاربران را استیک کرده‌اند، رفتار نامناسبی داشته باشند، جریمه می‌شوند و بخشی از دارایی‌های استیک شده از دست می‌رود.
3. ریسک عدم تطابق قیمت: توکن‌های نماینده ممکن است در بازارهای ثانویه با قیمتی متفاوت از دارایی اصلی معامله شوند. این امر می‌تواند منجر به ضرر برای کاربرانی شود که قصد تبدیل توکن‌های نماینده به دارایی اصلی را دارند.
4. ریسک نقدینگی: در شرایط بحرانی بازار، ممکن است نقدینگی کافی برای تبدیل توکن‌های نماینده به دارایی اصلی وجود نداشته باشد.
5. پیچیدگی: لیکویید استیکینگ می‌تواند برای کاربران تازه‌وارد پیچیده باشد و نیاز به درک عمیق‌تری از مکانیسم‌های دیفای دارد.
6. ریسک تمرکززدایی: اگر تعداد کمی از پروتکل‌های لیکویید استیکینگ بخش بزرگی از بازار را در اختیار داشته باشند، چنین چیزی می‌تواند منجر به تمرکز قدرت و کاهش امنیت شبکه شود.

مقایسه لیکویید استیکینگ با سایر روش‌های استیکینگ

برای درک بهتر جایگاه لیکویید استیکینگ در اکوسیستم ارزهای دیجیتال، مقایسه آن با سایر روش‌های استیکینگ مفید خواهد بود:

استیکینگ انفرادی (Solo Staking):

• مزایا: کنترل کامل بر دارایی‌ها، دریافت 100% پاداش
• معایب: نیاز به دانش فنی، سرمایه زیاد (مثلاً 32 ETH برای ولیدیتور شدن در اتریوم)، عدم نقدینگی

استیکینگ به عنوان سرویس (Staking as a Service):

• مزایا: نیاز به دانش فنی کمتر، حفظ کنترل بر کلیدهای خصوصی
• معایب: هزینه‌های سرویس، نیاز به اعتماد به ارائه‌دهنده خدمات، عدم نقدینگی

استیکینگ در صرافی‌های متمرکز:

• مزایا: سادگی استفاده، حداقل سرمایه کم
• معایب: نیاز به اعتماد به صرافی، کنترل کمتر بر دارایی‌ها، دوره‌های قفل مشخص

لیکویید استیکینگ:

• مزایا: حفظ نقدینگی، امکان کسب درآمد اضافی، حداقل سرمایه کم
• معایب: ریسک‌های مرتبط با قراردادهای هوشمند، پیچیدگی نسبی

همانطور که مشاهده می‌کنید، لیکویید استیکینگ تلاش می‌کند تا مزایای سایر روش‌ها را ترکیب کرده و در عین حال مشکل عدم نقدینگی را حل کند.

پروتکل‌های مهم لیکویید استیکینگ

در حال حاضر، چندین پروتکل لیکویید استیکینگ در بازار فعال هستند. دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

لیدو فایننس (Lido Finance):

لیدو لیکویید استیکینگ یکی از پیشگامان و بزرگ‌ترین پروتکل‌های لیکویید استیکینگ است که در دسامبر 2020، کمتر از یک ماه پس از راه‌اندازی بیکن چین (Beacon Chain) اتریوم، آغاز به کار کرد. لیدو برای اتریوم توکن stETH را ارائه می‌دهد که نماینده اتر استیک شده است. علاوه بر اتریوم، لیدو خدمات لیکویید استیکینگ را برای چند بلاکچین دیگر نیز ارائه می‌دهد:

• سولانا (SOL): با توکن stSOL
• پالیگان (MATIC): با توکن stMATIC
• پولکادات (DOT): با توکن stDOT
• کوساما (KSM): با توکن stKSM

لیدو با ارائه نرخ درصدی سالانه (APR) جذاب برای هر یک از این ارزها (به عنوان مثال، حدود 3.6% برای اتریوم، 4.2% برای پالیگان و 6.2% برای سولانا در زمان نگارش این مقاله)، توانسته سهم قابل توجهی از بازار لیکویید استیکینگ را به خود اختصاص دهد.

راکت پول (Rocket Pool):

راکت پول یکی دیگر از پروتکل‌های مهم لیکویید استیکینگ است که در سال 2016 تاسیس شد، اما فعالیت اصلی خود را پس از راه‌اندازی بیکن چین اتریوم آغاز کرد. برخلاف لیدو که چند بلاکچین را پشتیبانی می‌کند، راکت پول تنها بر روی اتریوم تمرکز دارد.

راکت پول توکن rETH را به عنوان نماینده اتر استیک شده ارائه می‌دهد. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد راکت پول این است که به کاربران اجازه می‌دهد با حداقل 0.01 اتر در استیکینگ مشارکت کنند که بسیار کمتر از حداقل 32 ETH مورد نیاز برای استیکینگ مستقیم در اتریوم است.

راکت پول دو گزینه برای مشارکت ارائه می‌دهد:

• استیکینگ معمولی: با APR حدود 3.24%
• اجرای نود والیدیتور: با APR حدود 7.01% به علاوه پاداش‌های توکن بومی RPL

لیکویید استیکینگ چگونه کار می‌کند؟

نحوه عملکرد لیکویید استیکینگ به این صورت است که استخرهای استیکینگ به کاربران اجازه می‌دهند چندین استیک کوچک را با استفاده از یک قرارداد هوشمند در یک استیک بزرگ ادغام کنند. در این فرآیند، به هر استیک‌کننده توکن‌های لیکویید متناسب با سهم او در استخر داده می‌شود. این مکانیزم حداقل آستانه برای تبدیل شدن به یک استیک‌کننده را از بین می‌برد.

برای درک بهتر نحوه عملکرد لیکویید استیکینگ، می‌توان به مثال پلتفرم لیدو اشاره کرد.

لیدو یک استخر استیکینگ مبتنی بر قرارداد هوشمند است. دارایی‌های کاربرانی که در این پلتفرم سپرده‌گذاری می‌شوند، از طریق پروتکل در بلاکچین لیدو استیک می‌شوند. لیدو به هولدرهای اتریوم اجازه می‌دهد کسری از حداقل آستانه (32 اتر) را استیک کنند تا پاداش‌های بلاک را دریافت کنند. پس از سپرده‌گذاری وجوه در قرارداد هوشمند استخر استیکینگ لیدو، کاربران Lido Staked ETH (stETH) دریافت می‌کنند که یک توکن سازگار با ERC-20 است و هنگام سپرده‌گذاری ضرب و هنگام برداشت سوزانده می‌شود.

پروتکل اتریوم استیک شده را بین ولیدیتورها (اپراتورهای نود) در شبکه لیدو توزیع می‌کند و سپس آن را برای اعتبارسنجی به بیکن چین سپرده‌گذاری می‌کند. این وجوه در یک قرارداد هوشمند که برای ولیدیتورها غیرقابل دسترسی است، محافظت می‌شوند. اتریوم سپرده‌گذاری شده از طریق پروتکل استیکینگ لیدو به مجموعه‌های 32 اتریومی در بین اپراتورهای نود فعال در شبکه تقسیم می‌شود.

این اپراتورها از یک کلید اعتبارسنجی عمومی برای تأیید تراکنش‌های مربوط به دارایی‌های استیک شده کاربران استفاده می‌کنند. این مکانیزم اجازه می‌دهد دارایی‌های استیک شده کاربران بین چندین ولیدیتور توزیع شود و خطرات مرتبط با نقاط شکست منفرد و استیکینگ ولیدیتور منفرد را کاهش می‌دهد.

استیک‌کنندگانی که توکن سولانا، پالیگان، پولکادات و کوساما را با مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند در لیدو استیک می‌کنند، به ترتیب stSOL ،‌stMATIC ،‌stDOT و stKSM دریافت می‌کنند. این توکن‌های st می‌توانند برای کسب سود از دیفای، تأمین نقدینگی، معامله در صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) و بسیاری از موارد استفاده دیگر به کار روند.

تفاوت لیکویید استیکینگ و لیکویید ری‌ استیکینگ

در حالی که لیکویید استیکینگ یک نوآوری نسبتاً جدید است، مفهوم جدیدتری به نام لیکویید ری‌ استیکینگ (Liquid Restaking) نیز در حال ظهور است. درک تفاوت بین این دو مفهوم می‌تواند به فهم بهتر اکوسیستم دیفای کمک کند:

لیکویید استیکینگ:

• مربوط به دارایی‌های استیک شده برای تامین امنیت یک بلاکچین اثبات سهام است.
• توکن‌های نماینده (مانند stETH) را صادر می‌کند که می‌توانند در پروتکل‌های دیفای استفاده شوند.

لیکویید ری‌استیکینگ:

• توسط پروژه ایگن لیر (EigenLayer) معرفی شده است.
• می‌تواند امنیت را به اوراکل‌ها، رول‌آپ‌ها و سایر ماژول‌ها و سیستم‌های خارجی گسترش دهد.
• به کاربران اجازه می‌دهد از توکن‌های لیکویید استیکینگ خود برای تامین امنیت سایر پروتکل‌ها استفاده کنند.

نمونه‌هایی از پروژه‌های لیکویید ری‌استیکینگ شامل ether.fi ،‌Puffer و Kelp DAO هستند.

تفاوت لیکویید استیکینگ و استیکینگ نمایندگی‌ شده

استیکینگ نمایندگی شده (نیابتی) یا DPoS (Delegated Proof of Stake) یک مکانیزم اجماع است که در آن کاربران شبکه با رأی دادن، نمایندگان مورد نظر خود را برای تأیید بلاک‌ها انتخاب می‌کنند. در این سیستم، تعداد محدودی از نمایندگان که «شاهدان» یا «تولیدکنندگان بلاک» نامیده می‌شوند، در فرآیند اجماع شرکت می‌کنند. کاربران می‌توانند توکن‌های خود را در یک استخر استیکینگ جمع کرده و از قدرت رأی ترکیبی خود برای انتخاب نماینده مورد نظرشان استفاده کنند.

در مقابل، لیکویید استیکینگ با هدف کاهش حداقل سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای استیکینگ و ارائه راهی برای دور زدن مکانیزم قفل شدن توکن‌ها طراحی شده است.

مقایسه لیکویید استیکینگ در بلاکچین‌های مختلف

لیکویید استیکینگ در بلاکچین‌های مختلف ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. در ادامه به مقایسه لیکویید استیکینگ در چند بلاکچین محبوب می‌پردازیم:

اتریوم

• پروتکل‌های اصلی: لیدو و راکت پول
• توکن‌های نماینده: stETH (Lido) ،‌rETH (Rocket Pool)
• ویژگی‌های خاص: حداقل 32 اتر برای استیکینگ مستقیم، اما لیکویید استیکینگ این محدودیت را برداشته است

سولانا

• پروتکل‌های اصلی: لیدو و مارینید فایننس (Marinade Finance)
• توکن‌های نماینده: stSOL (Lido) ،‌mSOL (Marinade)
• ویژگی‌های خاص: دوره‌های استیکینگ کوتاه‌تر نسبت به اتریوم

پالیگان

• پروتکل‌های اصلی: لیدو و استیدر لبز (Stader Labs)
• توکن‌های نماینده: stMATIC (Lido) ،‌MaticX (Stader)
• ویژگی‌های خاص: هزینه‌های تراکنش پایین‌تر نسبت به اتریوم

پولکادات

• پروتکل‌های اصلی: لیدو و آکالا (Acala)
• توکن‌های نماینده: stDOT (Lido) ،‌LDOT (Acala)
• ویژگی‌های خاص: سیستم پاراچین منحصر به فرد پولکادات

هر یک از این بلاکچین‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارند که می‌تواند بر نحوه عملکرد و ریسک‌های مرتبط با لیکویید استیکینگ تأثیر بگذارد.

نکات مهم برای کاربران لیکویید استیکینگ

اگر قصد دارید در لیکویید استیکینگ مشارکت کنید، توجه به نکات زیر می‌تواند مفید باشد:

1. تحقیق کنید: قبل از انتخاب یک پروتکل لیکویید استیکینگ، درباره آن تحقیق کنید. به سابقه، تیم پشت پروژه، امنیت و حجم دارایی‌های تحت مدیریت توجه کنید.
2. ریسک‌ها را درک کنید: از ریسک‌های مرتبط با لیکویید استیکینگ، از جمله ریسک قرارداد هوشمند و ریسک عدم تطابق قیمت، آگاه باشید.
3. متنوع‌سازی کنید: تمام دارایی‌های خود را در یک پروتکل لیکویید استیکینگ قرار ندهید. متنوع‌سازی می‌تواند به کاهش ریسک کمک کند.
4. به روز باشید: اخبار و تحولات مربوط به پروتکل لیکویید استیکینگ مورد نظر خود و همچنین بلاکچین اصلی را دنبال کنید.
5. از کیف پول امن استفاده کنید: برای نگهداری توکن‌های لیکویید استیکینگ خود از یک کیف پول امن استفاده کنید.
6. به نقدینگی توجه کنید: قبل از مشارکت، به نقدینگی توکن‌های لیکویید استیکینگ در بازارهای ثانویه توجه کنید. نقدینگی بالاتر معمولاً به معنای سهولت بیشتر در خرید و فروش است.
7. هزینه‌ها را بررسی کنید: به کارمزدهای پروتکل لیکویید استیکینگ و همچنین هزینه‌های تراکنش در شبکه بلاکچین مربوطه توجه کنید.
8. استراتژی خروج داشته باشید: قبل از مشارکت، در مورد نحوه و زمان خروج از موقعیت خود فکر کنید.

جمع‌بندی

لیکویید استیکینگ یک نوآوری مهم در دنیای ارزهای دیجیتال است که راه حلی برای مشکل عدم نقدینگی در استیکینگ سنتی ارائه می‌دهد. با ارائه امکان استفاده از دارایی‌های استیک شده در سایر فعالیت‌های دیفای، لیکویید استیکینگ به افزایش کارایی سرمایه و مشارکت بیشتر در امنیت شبکه‌های بلاکچین کمک می‌کند.

با این حال، مانند هر نوآوری دیگری در دنیای مالی، لیکویید استیکینگ نیز با ریسک‌ها و چالش‌هایی همراه است.

با توجه به رشد سریع و محبوبیت روزافزون لیکویید استیکینگ، انتظار می‌رود این فناوری نقش مهمی در شکل‌دهی آینده اکوسیستم دیفای و وب۳ (Web3) ایفا کند. با این حال، موفقیت طولانی‌مدت آن به توانایی صنعت کریپتو در مدیریت ریسک‌ها، بهبود امنیت و شفافیت و سازگاری با چارچوب‌های قانونی در حال تکامل بستگی خواهد داشت.

در نهایت، لیکویید استیکینگ نمونه‌ای از نوآوری‌های مداوم در دنیای ارزهای دیجیتال است که نشان می‌دهد چگونه فناوری بلاکچین می‌تواند راه حل‌های خلاقانه‌ای برای چالش‌های موجود ارائه دهد. با ادامه تکامل این فناوری، احتمالاً شاهد ظهور کاربردها و مدل‌های جدیدی خواهیم بود که می‌توانند شیوه تعامل ما با دارایی‌های دیجیتال را متحول کنند.

سوالات متداول