چه اتفاقی برای لونا افتاد؟ بررسی دلایل سقوط لونا (LUNA) و ترا

شبکۀ ترا (Terra) به‌همراه رهبرش، دو کوان، تنها طیّ چهار سال در جهان ارزهای دیجیتال به شهرت رسید، اما پایان تراژیکی در انتظارش بود و به‌یکباره از بام حیثیت فروافتاد. شبکۀ رمزارز لونا در یکی از عظیم‌ترین شکست‌هایی که جهان رمزارزها به خود دیده، سقوط کرد؛ بالغ بر 60 میلیارد دلار دود شد و به هوا رفت و جهان رمزارزها را لرزاند.

داستان غم‌انگیز لونا را باید به دو بخش تقسیم کنیم: استیبل‌کوین لونا TerraUSD/UST و خود لونا (Luna). هنگامی که لونا در شُرف سقوط بود، وضعیت نقدینگی در جهان رمزارزها چندان مساعد نبود و همین باعث ریزشِ بیشتر قیمت‌ها شد. جامعۀ ارزهای دیجیتال هنوز هم از شوک آن ریزش بهبود نیافته است.

برای اینکه بفهمیم چرا ترا به خاک سیاه نشست و چه اتفاقی برای لونا افتاد، باید بدانیم که لونا دقیقاً چیست.

معرفی پروژه ترا (Terra) و توکن UST و LUNA

احتمالاً نام توکن UST و LUNA به گوشتان خورده باشد؛ در این قسمت به اختصار در موردشان توضیح می‌دهیم. چراکه اجزای داخلی ترا در وقوع آن فاجعه نقش مهمی داشتند.

استیبل‌کوین ترا (TerraUSD) که بیشتر به UST مشهور است، خواهر توکن LUNA به شمار می‌آید و هردو در شبکۀ ترا قرار دارند. ترا شبکۀ بلاکچینی است، شبیه به بیت‌کوین یا اتریوم، که توکن‌های لونا را تولید می‌کند. ترا در سال 2018 توسط دو کوان (Do Kwon) و دنیل شین (Daniel Shin) تأسیس شد. شرکت Terraform Labs که مادر پروژه ترا به حساب می‌آید، استیبل‌کوین الگوریتمی UST را بر بستر شبکۀ ترا ساخت.

استیبل‌کوین‌های الگوریتمی نوعی رمزارز قیمت ثابت هستند که پشتوانۀ ارز فیات یا دارایی واقعی ندارند. استیبل‌کوین‌هایی مانند تتر (Tether) یا (USDC) برای حفظ ثبات قیمت از پشتوانۀ ارز فیات دلار استفاده می‌کنند. UST برای تثبیت قیمت خود از خواهرش، یعنی توکن LUNA استفاده می‌کرد که بعداً بیشتر در مورد آن توضیح خواهیم داد.

هدف از ایجاد استیبل‌کوین‌ها در فضای رمزارزها اساساً این بود که قیمت ثابتی داشته باشند و در برابر نوسانات شدید قیمت رمزارزها، به پناهگاهی برای سرمایه‌گذاران کریپتو تبدیل شوند. از این رو، قرار شد قیمت استیبل‌کوین‌ها حول 1 دلار ثابت باشد تا بتواند در مقایسه با کوین‌های نوسانی، ذخیرۀ ارزش کند. UST هم با همین هدف تحت شبکه ترا ساخته شد.

در کنار UST، ارز دیجیتال لونا به عنوان توکن اختصاصی بلاکچین ترا ساخته شد و چهار وظیفۀ متفاوت به عهده داشت:

1. روشی برای پرداخت کارمزد تراکنش در شبکۀ ترا
2. مکانیزمی برای تثبیت قیمتِ استیبل‌کوین ترا (UST)
3. تأیید تراکنش‌های شبکه از طریق استیکینگ در مکانیزم اجماع گواه اثبات سهام نمایندگی‌شده (DPoS)
4. مشارکت در مدیریتِ پلتفرم با افزودن و رأی‌گیری به پیشنهاداتی که برای تغییر شبکۀ ترا ارائه می‌شود.

در آوریل 2022، هر توکن لونا 116 دلار بود و پس از سقوط، قبل از اینکه از لیست حذف شود، به 1 پنی رسید! تا پیش از این، در اوایل 2021 کمتر از 1 دلار ارزش داشت و چنان اوج گرفت که بسیاری را طیّ تنها یک سال میلیونر کرد. کوان به قهرمان سرمایه‌گذاران خُرد تبدیل شده بود و داستان‌ زندگی آدم‌هایی معمولی که یک‌شبه به لطف لونا ثروتمند شده بودند در رسانه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شد.

لونا در کمتر از دو ماه 135 درصد رشد کرده بود و در آوریل 2022 به اوج خود رسید. مشوق اصلی ترا برای جذب سرمایه به نرخ بازدهی پلتفرم وام‌دهی‌اش برمی‌گشت. اگر استیبل‌کوین UST را در پلتفرم وام‌دهی آنکور استیک می‌کردید، می‌توانستید 20 درصد سود سالیانه کاسب شوید. خیلی از تحلیلگران بر این باور بودند که این نرخِ نامعقول نمی‌تواند ادامه پیدا کند.

پروتکل آنکور (Anchor Protocol) بازار پولی غیرمتمرکزی بود که در بستر بلاکچین ترا قرار داشت. آنکور به خاطر 20 درصد سودی که به دارندگان استیبل‌کوین UST ارائه می‌داد بر سر زبان‌ها افتاد. افراد با انگیزۀ دریافت سود در آنکور UST سپرده‌گذاری می‌کردند، مجدداً همان استیبل‌کوین‌ها در قالب وام به دیگران پرداخت می‌شد و همین‌طور می‌چرخید. برای بسیاری این سؤال پیش آمده بود که آنکور پول پرداخت سود 20 درصدی را از کجا می‌آورد و حتی برخی تصور کردند که یک طرح پانزی است. در برهه‌ای، بیش از 72 درصد از تمام استیبل‌کوین‌های موجود، در آنکور سپرده‌گذاری شده بود و آنکور عملاً به محرک اصلی تقاضایِ ترا تبدیل شد.

جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله ارز دیجیتال لونا (LUNA) چیست؟ تفاوت لونا و لونا کلاسیک را بخوانید.

چه اتفاقی برای استیبل‌کوین UST افتاد؟ دلیل سقوط لونا چیست؟

پیش از شرح علل فاجعه، بهتر است کمی به استیبل‌کوین‌ها بپردازیم. استیبل‌کوین‌ رمزارزی است که قیمتش متصل است به یک ارز فیاتِ باثبات مثل دلار. قیمت تتر و USDC نسبت به دلار تثبیت می‌شود؛ یعنی قرار بر این است که همیشه 1 دلار ارزش داشته باشند و برای این مقصود از سازوکارهای گوناگونی استفاده می‌شود تا قیمت ثابت بماند.

استیبل‌کوین‌ها برای پوشش در برابر نوسانات رایج در بازار رمزارزها به کار می‌روند. برای مثال، فرض کنید قیمت اتر هزار دلار است. در این حالت، می‌توانید 1 واحد اتر را با 1000 واحد استیبل‌کوین USDC مبادله کنید. زمانی که سرمایه‌گذاران احساس کنند بازار ارزهای دیجیتال با شرایط نامناسبی رو‌به‌رو خواهد شد، رمزارزهای خود را به استیبل‌کوین تبدیل می‌کنند تا از کاهش ارزشِ احتمالیِ دارایی‌هایشان جلوگیری کنند.

استیبل‌کوین UST پشتوانۀ واقعی، مثل دلار، نداشت؛ چراکه از نوع استیبل‌کوین‌های الگوریتمی بود. شرکت Terraform Labs مدعی بود که می‌تواند با استفاده از سازوکارهای هوشمندانه و همچنین ذخایر میلیاردیِ بیت‌کوینی که در اختیار دارد، قیمت UST را، بدون پشتوانۀ دلار، حول 1 دلار ثابت نگه دارد.

برای ایجاد UST، باید لونا بسوزانید. برای مثال، وقتی قیمت توکن لونا 85 دلار بود، می‌توانستید 1 لونا را با 85 واحد UST معاوضه کنید. در واقع، پروتکلی طراحی شده بود تا با کاهش عرضۀ توکن لونا، رشد بلند‌مدت قیمت لونا هم تضمین شود.

برای تثبیت قیمت UST، سازوکاری طراحی شد که طیّ آن می‌توانستید هر زمان که می‌خواهید 1 واحد UST را با مقداری لونا به ارزش 1 دلار مبادله کنید.

سازوکار پروژۀ ترا برای تثبیت قیمت UST حول 1 دلار بر سوزاندن توکن لونا استوار بود. یعنی اگر عرضۀ لونا از 1 میلیارد عبور می‌کرد، اضافه‌عرضه سوزانده می‌شد و به UST تبدیل می‌شد که یعنی از طرفی با کاهش عرضۀ لونا، طبق قانون عرضه و تقاضا، قیمت لونا افزایش می‌یافت و از طرفی دیگر عرضۀ UST تابعی از سوزاندن لونا می‌شد. نکتۀ کلیدی در امکان تبادل UST با 1 دلار از لونا نهفته بود (که اتفاقاً همین امکان بود که تیر خلاص را به پیکر نیمه‌جان پروژۀ ترا زد!).

طراحان سازوکار تثبیت قیمت فرض کرده بودند که اگر قیمت UST کمتر از 1 دلار شود، تریدرها به طمع می‌افتند که ترا را زیر قیمت بخرند و با افزایش تقاضای UST قیمتش افزایش می‌یابد تا به 1 دلار برسد. اگر قیمت UST بیشتر از 1 دلار شود، دارندگان لونا انگیزه پیدا می‌کنند لونای خود را با UST معاوضه کنند، در نتیجه لونا به UST تبدیل می‌شود و افزایش عرضۀ UST قیمتش آنقدر کاهش می‌یابد تا به 1 دلار برسد.

لونا و UST وقتی سقوط کردند که پیوند میان UST و دلار از میان رفت؛ یعنی همان خصلتی که باعث شده بود UST یک استیبل‌کوین باشد!

TerraUSD از همان ابتدا در معرض ریسک بود؛ زیرا از پشتوانه‌ای واقعی برخوردار نبود. استیبل‌کوین‌های معتبری مانند تتر پشتوانه دلار و مخازنی از دارایی‌های کلاسیک دارند. فرآیند تثبیت قیمت در UST بر اساس الگوریتم‌هایی بود که قیمت UST را تابعِ لونا می‌کرد. اینکه یک الگوریتم بتواند دو توکن را هم‌زمان مدیریت کند، مورد تردید بسیاری از کارشناسان بود.

چه اتفاقی برای توکن LUNA افتاد؟

علت سقوط لونا، اتصال میان توکن لونا و استیبل‌کوین UST بود. در 7 می، بیش از 2 میلیارد دلار UST از استیک خارج شد (دارندگان UST سپرده‌های خود را از آنکور بیرون کشیدند) و صدها میلیون UST به‌یکباره لیکویید شد. مباحثی مطرح شده که این اتفاق آیا در واکنش به افزایش نرخ بهره رخ داده یا اینکه حملۀ هکرها به بلاکچین ترا سبب ماجرا بود. به دنبال این وقایع، قیمت UST از 1 دلار به 0.91 دلار رسید. در نتیجه، تریدرها هجوم آوردند و UST 90 سنتی را به لونای 1 دلاری تبدیل کردند.

وقتی که تبدیل لونا به UST به حجم انبوهی رسید، این استیبل‌کوین به‌اصطلاح «Depeg» شد؛ یعنی خاصیت ثبات قیمت خود نسبت به دلار را از دست داد. وحشت جوّ بازار را فراگرفته بود. تعداد بیشتری از هولدرها اقدام به فروش UST کردند که منجر به تولید بیشتر لونا و افزایش عرضۀ درگردش شد.

در پی این سقوط، صرافی‌ها توکن LUNA و UST را از لیست جفت‌ارزهای معاملاتی خود حذف کردند. خلاصۀ کلام، لونا بی‌ارزش شد و کنار رفت.

فروپاشی لونا کل بازار ارزهای دیجیتال را تحت تأثیر قرار داد؛ آن هم در زمانی که با نوسانات شدید و کمبود نقدینگی روبه‌رو بود. برآورد شده که سقوط لونا باعث کاهش قیمت بیت‌کوین و زیانی بالغ بر 300 میلیارد دلار در کل بازار رمزارزها شد. چند شرکت فعال در صنعت کریپتو، مانند Celsius و Crypto leaders Voyager اعلام ورشکستکی کردند و Three Arrows Capital هم به‌اجبار مُنحل شد.

بسیاری از مردم، پس از سقوط لونا، پس‌انداز زندگی خود را از دست دادند و دچار مشکلات مالی شدند. اگر در این مورد سرچ کنید، با خیل انبوهی از این ماجراهای تراژیک روبه‌رو خواهید شد. حامیان لونا سرگذشت فاجعه‌بار خود را در ردیت (Reddit) به اشتراک گذاشتند. یک سرمایه‌گذار خُرد اعتراف کرد که 20 هزار دلار خود را بر سر لونا پاک باخته است.

برندگان این ماجرا تنها کسانی بودند که پیش از وقوع فاجعه از پوزیشن‌های خود خارج شدند. صندوق پوشش ریسک Pantera Capital یکی از همین برندگان خوش‌شانس است که 100 برابر سرمایۀ اولیه 1.7 میلیون دلاری خود، یعنی 171 میلیون دلار، سود به جیب زد.

چه بر سر مؤسسان پروژۀ ترا آمد؟

دو کوان، بعد از سقوط، برنامه‌ای برای بازیابی و بهبود لونا ارائه داد و شرایط برای مدت کوتاهی، یعنی تا ماه می، امیدوارکننده به نظر می‌رسید. اما لونا سرانجام سرنگون شد و فوراً کنار رفت. ترا هم دست آخر کوین جدیدی به نام Luna 2.0 عرضه کرد.

در 15 سپتامبر، اعلام شد که دادگاهی در کرۀ جنوبی برای دو کوانِ نگون‌بخت حکم جلب صادر کرده است. دو کوان و پنج متهم دیگر، در حال حاضر متهم به نقض قوانین بازارهای محلی هستند.

مقاماتِ کرۀ جنوبی به دنبال لغو گذرنامۀ دو کووان هستند و بر این باورند که در حال حاضر در سنگاپور اقامت دارد. در صورتی که گذرنامۀ دو کوان لغو شد، باید ظرف 14 روز پس از دریافت ابلاغیۀ لغو به کرۀ جنوبی بازگردد. وزارت امور خارجه در حال حاضر در حال بررسی این درخواست است.

برخی از سرمایه‌گذارانِ مال‌باخته در ماجرای لونا به همراه دادستان‌های محلی، شکایاتی علیه وی تنظیم کرده و طی آن مدعی شده‌اند که کوان در کلاهبرداری و تأمین مالیِ غیرقانونی نقش داشته است. برآورد می‌شود که بالغ بر 280 هزار نفر در کرۀ جنوبی روی لونا سرمایه‌گذاری کرده بودند.

دلایل سقوط لونا در یک نگاه

سقوط لونا در نتیجۀ پیوند میان LUNA و UST رخ داد. اما عامل اصلی را باید در مکانیزم اشتباه پروژۀ ترا جستجو کرد. UST به‌‌یکباره فلج شد و به دلیل ارتباطی که با سایر اجزای اکوسیستم ترا داشت، لونا را هم با خود به منجلاب فرو برد. پروژه‌ لونا استیبل‌کوین طراحی می‌کند و بدون داشتن پشتوانه‌ای از دارایی‌های حقیقی می‌خواهد قیمت به‌اصطلاح استیبل‌کوین خود را (با استفاده از الگوریتم‌هایی که تابع خواهرش لوناست) روی 1 دلار تثبیت کند.

در عین حال امکان مبادلۀ UST با 1 دلار از لونا را هم برای تثبیت قیمت UST اضافه می‌کند، در واقع در روش خود برای کنترل توکن‌های پروژه مرتکب خطای دوری شده است.

به‌قول معروف «نمی‌شود با یک دست دو هندوانه برداشت». علاوه بر طراحی اشتباه سازوکار تثبیت قیمت UST، طراحان فرض گرفته بودند که با کاهش قیمت UST انگیزه برای تریدرها پیدا می‌شود تا ترا را با قیمت کمتری بخرند، اما در روز وقوع فاجعه این اتفاق نیفتاد، بلکه تا می‌توانستند به لونا تبدیل کردند و با افزایش عرضۀ لونا و کاهش قیمتش فاجعه دوچندان شد.

افزایش عرضۀ UST به مدد پروژۀ مشکوک انکور (Ankr) با کاهش قیمت لونا دست‌به‌دست هم داد تا پروژۀ ترا به معنی واقعی کلمه از عرش به فرش رسید و در کمتر از دو روز از 120 دلار به 2 سنت رسید! معلوم شد که قیمت UST تنها طبق عرضه و تقاضای UST تعیین نمی‌شود؛ بلکه قیمت لونا هم در آن دخیل بود.