اعتماد در بازار ارز های دیجیتال حکم طلا را دارد. اما چطور می‌توان مطمئن شد که صرافی ها، این بانک‌های مدرن دنیای کریپتو، واقعا امین دارایی‌های ما هستند؟ اینجاست که مفهوم اثبات ذخیره (PoR) وارد میدان میشود، راهکاری هوشمندانه که می‌خواهد به قول معروف، پته همه چیز را روی آب بریزد!
تصور کنید بتوانید با یک نگاه، مثل آب خوردن، بفهمید که آیا صرافی مورد نظرتان واقعا پول‌هایتان را دارد یا نه. اثبات ذخیره دقیقا همین کار را انجام می‌دهد. ما در این مقاله شما را با این مفهوم انقلابی آشنا می‌کنیم، مفهومی که می‌تواند آینده معاملات ارز های دیجیتال را متحول سازد و اعتماد از دست رفته را به این بازار پرهیجان بازگرداند.
پس با ما همراه شوید تا ببینیم چطور اثبات ذخیره می‌تواند کاری کند که دست صرافی های متقلب رو شود و دیگر نتوانند سرتان کلاه بگذارند!
چرا اثبات ذخیره؟
سقوط FTX در نوامبر ۲۰۲۲، مانند زلزله‌ای عظیم، اعتماد به صنعت ارزهای دیجیتال را به شدت تکان داد. این رویداد، که ناشی از سوءاستفاده‌های مالی گسترده و انتقال غیرقانونی سرمایه‌های مشتریان به شرکت‌های وابسته بود، ضعف‌های جدی در شفافیت و نظارت بر صرافی های متمرکز را آشکار کرد.
برخلاف سیستم های DeFi که در آنها جریان سرمایه به صورت آنی قابل رصد است، صرافی های متمرکز اغلب در پرده‌ای از ابهام عمل می‌کردند، که این امر منجر به عدم اطمینان کاربران از واقعیت دارایی‌های نگهداری شده توسط این صرافی ها می‌شد.
در پی این بحران اعتماد، صنعت ارزهای دیجیتال به دنبال راهکاری برای بازگرداندن اعتبار از دست رفته بود. اینجا بود که «اثبات ذخیره» به عنوان راه حلی امیدبخش مطرح شد. این روش، همچون چراغی که تاریکی صندوق‌های مالی را روشن می‌کند، به دنبال ارائه تصویری شفاف از دارایی‌های واقعی صرافی‌هاست.
اثبات ذخیره (PoR) چیست؟
اثبات ذخیره، روشی است که صرافی های ارز دیجیتال برای نشان دادن موجودی واقعی سپرده‌های مشتریان خود به کار می‌برند. این کار شبیه زمانی است که یک بانک ثابت می‌کند پول مشتریانش را درست نگهداری کرده و از آن سوءاستفاده نکرده است.
فرآیند اثبات ذخیره به این صورت است که یک گروه مستقل و قابل اعتماد، مثل یک حسابرس، حساب‌ها و موجودی صرافی را با دقت بررسی می‌کند. بعد از بررسی، گزارشی منتشر می‌کنند که دقیقاً نشان می‌دهد صرافی چقدر ارز دیجیتال در اختیار دارد.
این کار خیلی مهم است، چون در فضای ارزهای دیجیتال یک ضرب‌المثل معروف هست که می‌گوید: «اگر کلید خصوصی دست خودت نباشه، ارز دیجیتال هم مال خودت نیست». یعنی اگر به جای نگهداری ارز دیجیتال در کیف پول شخصی‌ات، آن را به یک صرافی بسپاری، ممکن است صرافی بدون اینکه به شما بگوید از آن استفاده کند؛ مثلا شاید برای اینکه سود کند، آن را به دیگران قرض بدهد.
فرآیند خرید و فروش ارز دیجیتال در واقع مبادله پول رایج با ارزهای مجازی مانند بیت‌کوین یا اتریوم است که در بازارهای آنلاین و از طریق صرافی های دیجیتال انجام میشود.
در واقع، اثبات ذخیره مثل یک آزمون برای سنجش راستگویی و شفافیت صرافی های ارز دیجیتال است. این کار به مشتریان اطمینان می‌دهد که دارایی‌هایشان در امن و امان است و صرافی طبق قوانین درست مالی کار می‌کند. در نتیجه، مشتریان می‌توانند با خیال راحت‌تر از خدمات صرافی استفاده کنند، زیرا مطمئن هستند که دارایی‌هایشان درست نگهداری میشود.
اثبات ذخیره چگونه کار می‌کند؟
همانطور که قبلا اشاره کردیم، اثبات ذخیره، به زبان ساده، یک جور حسابرسی است که یک شرکت بی‌طرف انجام می‌دهد. این شرکت مثل عکاسی است که از دارایی‌ها و بدهی‌های صرافی ارز دیجیتال عکس می‌اندازد. هدف این کار چیست؟ می‌خواهند مطمئن شوند صرافی به اندازه کافی پول و دارایی دارد تا بتواند جوابگوی همه مشتریانش باشد.
حالا چطور این کار را انجام می‌دهند؟ از یک روش هوشمندانه به نام «درخت مرکل» استفاده می‌کنند. درخت مرکل مثل یک صندوق امانات دیجیتالی است که می‌تواند همه حساب‌های مشتریان را یکجا جمع کند، بدون اینکه اطلاعات شخصی کسی لو برود.
در این درخت، چیزی به نام «ریشه مرکل» وجود دارد که مانند اثر انگشت دیجیتالی عمل می‌کند. حسابرس‌ها با نگاه کردن به این ریشه، می‌توانند صحت اطلاعات را تأیید کنند. جالب است بدانید این همان فناوری است که پشت پرده بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال هم هست و باعث میشود اطلاعات از دستبرد و دستکاری در امان بمانند.
این کار چه فایده‌ای دارد؟ اول از همه، خیال مشتری‌ها را راحت می‌کند که صرافی پول کافی دارد و هر وقت بخواهند می‌توانند پول‌شان را برداشت کنند. دوم اینکه، نشان می‌دهد صرافی آنقدر دارایی دارد که حتی اگر بازار بهم بریزد، باز هم می‌تواند جوابگوی همه مشتریانش باشد.
به قول معروف، صرافی با این کار می‌گوید: ببینید، همه پول‌هایی که به ما سپرده‌اید، اینجاست و سر جایش محفوظ است. یک شرکت معتبر هم آمده و این را تأیید کرده است. خیالتان راحت باشد که پولتان اینجا در امن و امان است و هر وقت اراده کنید، می‌توانید برداشت کنید.
ساختار درخت مرکل چگونه است؟
درخت مرکل یک ساختار داده است که با هش کردن مکرر مجموعه‌ای از داده‌ها ساخته میشود. در هر لایه از هش کردن، تعداد تکه‌های داده (که به آنها «برگ‌های مرکل» می‌گویند) به طور نمایی کاهش می‌یابد تا در نهایت، یک هش واحد باقی می‌ماند که به آن «ریشه مرکل» می‌گویند و در بالای درخت قرار می‌گیرد.
هش کردن یک عملیات ریاضی است که یک مقدار را به مقدار دیگری تبدیل می‌کند، به طوری که برگرداندن آن به حالت اول تقریبا غیرممکن است. مثل این است که شما یک کلمه را به یک کد رمزی تبدیل کنید، اما کسی که کد را می‌بیند نتواند حدس بزند کلمه اصلی چه بوده است. به همین دلیل، از هش کردن برای حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از افشای داده‌های اصلی استفاده میشود.
استفاده از درخت مرکل در زمینه اثبات ذخیره، به حسابرس اجازه می‌دهد تا داده‌های موجودی حساب همه مشتریان را در یک ریشه مرکل واحد جمع کند، بدون اینکه موجودی حساب هیچ مشتری به صورت عمومی افشا شود.
مثال درخت مرکل
در این بخش نحوه عکلکرد لایه‌های مختلف درخت مرکل را می‌بینیم:
- لایه ۰: یک عکس فوری از موجودی حساب هر مشتری گرفته میشود. این داده‌ها برای حفظ حریم خصوصی کاربران، عمومی نمی‌شود.
- لایه ۱: ابتدا موجودی حساب هر مشتری با اطلاعات دیگری ترکیب شده و سپس یک بار هش میشود تا برگ‌های مرکل در پایین درخت را تشکیل دهد.
- لایه ۲ تا لایه N: هر جفت هش مجددا هش میشود و این کار آنقدر تکرار میشود تا تعداد برگ‌های مرکل در هر لایه به طور نمایی کاهش یابد.
- ریشه مرکل: یک هش واحد که در بالای درخت قرار می‌گیرد.
هر مشتری یک برگ مرکل دریافت می‌کند که از هش کردن موجودی حسابش ساخته شده است. این کار تأیید می‌کند که برگ مشتریان با همان ریشه مرکلی که افشا شده، مطابقت دارد.
از طرفی، اگر کسی در موجودی حساب یک مشتری دست ببرد، این تغییر مثل یک موج در درخت بالا می‌رود و باعث میشود ریشه مرکل تغییر کند. در طول این فرآیند، مشتریان نمی‌توانند موجودی حساب دیگران را ببینند و این باعث حفظ حریم خصوصی میشود.
فرق بین حسابرسی و تصدیق در اثبات ذخیره چیست؟
این روزها، همه دنبال حسابرسی صرافی های ارز دیجیتال هستند. صرافی‌ها هم نتایج بررسی‌های خارجی را برای بازبینی عموم منتشر می‌کنند. اما آیا همه این بررسی‌ها یک اندازه دقیق و جزئی هستند؟
حسابرسی و تصدیق اثبات ذخیره، گرچه شبیه هم هستند، اما خدمات متفاوتی ارائه می‌دهند:
- تصدیق: این کار یعنی تأیید رسمی اینکه اسناد، داده‌ها یا نتایج منتشر شده، اصل و معتبر هستند. تصدیق یک نمای کلی از بدهی‌ها و ذخایر است که عمدتاً برای کمک به مشتریان در درک وضعیت مالی فعلی صرافی استفاده میشود. این تحلیل بر اساس روش‌ها و معیارهایی انجام میشود که خود مؤسسه مالی (مشتری) تعیین کرده و بیشتر نتیجه‌گیری‌های کلی را ارائه می‌دهد، نه نظرات و بینش‌های گروه بررسی‌کننده.
- حسابرسی: این کار یک تحلیل و ارزیابی بی‌طرفانه از صورت‌های مالی یک شرکت است تا از دقیق و معتبر بودن سوابق مالی اطمینان حاصل شود. در کل، وجوه نگهداری شده توسط صرافی باید با ارزش خالص دارایی‌های سپرده‌گذاری شده توسط مشتریان در پلتفرم برابر یا بیشتر باشد. حسابرسی در این مورد، یک بررسی دقیق از ترازنامه صرافی برای تأیید این وجوه و اطمینان از نقدینگی است.
کدام صرافی ها از اثبات ذخیره استفاده می‌کنند؟
بسیاری از صرافی‌ها در حال حاضر از اثبات ذخیره استفاده می‌کنند. صرافی‌های دیگر نیز پس از فروپاشی صرافی FTX، در تلاش‌اند تا در آینده این سیستم را پیاده‌سازی کنند. در اینجا فهرستی از برخی صرافی های برتر ارز دیجیتال و نوع اثبات ذخیره هر کدام آورده شده است:
| نام صرافی | روش اثبات ذخیره |
| کراکن (Kraken) | درخت مرکل |
| کوین‌بیس (Coinbase) | انتشار صورت‌های مالی |
| بایننس (Binance) | عکس لحظه‌ای |
| بیت‌فینکس (Bitfinex) | عکس لحظه‌ای |
| بای‌بیت (ByBit) | عکس لحظه‌ای |
| بیت‌مکس (BitMEX) | درخت مرکل |
| کریپتو.کام (Crypto.com) | عکس لحظه‌ای |
| او‌ایکس (OXK) | درخت مرکل |
| گیت.آیو (Gate.io) | درخت مرکل |
| هوبی (Huobi) | عکس لحظه‌ای |
اثبات ذخیره چه چیزهایی را پوشش می‌دهد؟
فرآیند اثبات ذخیره در صرافی‌ها موارد زیر را پوشش می‌دهد و ما در این بخش برای مثال صرافی کراکن را آورده‌ایم. البته اکثر صرافی‌ها از یک قانون طبعیت می‌کنند.
۱- موجودی‌های نقدی (اسپات) و موجودی‌های استیک شده
بررسی موجودی‌های نقدی شامل تمام موجودی‌های شما در دارایی‌های مشمول، در زمان عکس‌برداری است. در حال حاضر، این دارایی‌ها عبارتند از: بیت کوین، اتریوم، کاردانو، پولکادات، یو اس‌دی کوین، تتر و ریپل.
همچنین، اگر در زمان عکس‌برداری، بخشی از دارایی‌های شما در استیکینگ روی زنجیره بوده است، یک ورودی جداگانه با پسوند ‘.S’ برای آنها خواهید دید. مثلاً DOT.S برای پولکادات استیک‌شده است.
۲- معاملات اهرمی
اگر در آن زمان موقعیت‌های اهرمی داشته‌اید، موجودی کل شما با توجه به ارزش‌های مثبت موقعیت تنظیم میشود.
- مثال ۱: فرض کنید که ۱ بیت کوین را با اهرم، به قیمت ۳۰,۰۰۰ دلار خریده‌اید و موقعیت شما باز است. در این صورت، موجودی بیت کوین شما در اثبات ذخیره، ۱ بیت‌کوین افزایش می‌یابد. البته موجودی دلار شما تغییری نمی‌کند.
- مثال ۲: اگر ۱ بیت‌کوین را با اهرم به قیمت ۱۵ اتریوم فروخته‌اید و موقعیت شما باز است، موجودی اتریوم شما ۱۵ واحد افزایش می‌یابد. دقت کنید که موجودی بیت‌کوین شما تغییری نمی‌کند.
۳- موجودی‌های آتی
اگر در زمان بررسی، در کیف پول آتی خود موجودی داشته‌اید، یک رکورد جداگانه برای موجودی‌های وثیقه آتی شما وجود خواهد داشت. موجودی‌های شما با توجه به سود و زیان تحقق نیافته برای معاملات آتی تک وثیقه‌ای تنظیم میشود.
- مثال ۱: اگر ۱ بیت کوین در کیف پول آتی خود داشته و یک موقعیت در قرارداد آتی دائمی بیت کوین تک وثیقه‌ای باز کرده‌اید که ۰.۱ بیت‌کوین زیان تحقق نیافته دارد، موجودی بیت‌کوین شما ۰.۹ بیت‌کوین خواهد بود.
- مثال ۲: اگر ۱ بیت‌کوین در کیف پول آتی خود داشته و یک موقعیت در قرارداد آتی دائمی بیت کوین چند وثیقه‌ای باز کرده‌اید که ۱۰۰ دلار زیان تحقق نیافته دارد، موجودی بیت‌کوین شما همان ۱ بیت‌کوین باقی می‌ماند، زیرا زیان به دلار محاسبه شده و دلار جزو دارایی‌های مشمول این بررسی نیست.
به قول معروف، این روش از مو باریک‌تر است و همه چیز را حساب می‌کند تا مطمئن شود هیچ چیزی از قلم نیفتاده است. هدف این است که شما و صرافی هر دو بدانید دقیقاً چقدر دارایی دارید و صرافی چطور از آن نگهداری می‌کند.
محدودیت‌های حسابرسی های سنتی اثبات ذخیره چیست؟
حسابرسی‌های سنتی اثبات ذخیره اگرچه مزایایی دارند، اما لزوماً تصویر کاملی از وضعیت مالی یک صرافی ارائه نمی‌دهند. برخی از محدودیت‌های ذاتی حسابرسی های سنتی اثبات ذخیره عبارتند از:
- تمرکز صرف بر دارایی‌های روی زنجیره: این حسابرسی‌ها فقط دارایی‌های روی بلاک چین را بررسی می‌کنند و دارایی‌های خارج از زنجیره مثل پول نقد را نادیده می‌گیرند.
- وابستگی به مهارت و اعتبار حسابرس: کیفیت حسابرسی به توانایی و قابل اعتماد بودن حسابرس بستگی دارد.
- اعتبار محدود در طول زمان: آنچه امروز درست است، ممکن است فردا دیگر صحت نداشته باشد.
- ناتوانی در تأیید تفکیک مؤثر دارایی‌ها: این حسابرسی‌ها نمی‌توانند مشخص کنند آیا دارایی‌های مشتریان به درستی از هم جدا شده‌اند یا خیر.
- عدم بررسی قابلیت انتقال دارایی‌ها: مشخص نمی‌شود که آیا دارایی‌ها به راحتی قابل انتقال هستند و چه کسی می‌تواند آنها را منتقل کند.
- عدم ردیابی منشأ دارایی‌ها: ممکن است دارایی‌ها فقط برای گذراندن حسابرسی قرض گرفته شده باشند.
- عدم اطمینان از عدم استفاده از دارایی‌ها: مشخص نمی‌شود که آیا دارایی‌ها به شخص ثالثی قرض داده شده یا در گرو گذاشته شده‌اند.
- عدم تضمین نقدینگی کافی: این حسابرسی‌ها نمی‌توانند تضمین کنند که صرافی برای پاسخگویی به درخواست‌های برداشت گسترده، نقدینگی کافی دارد.
اثبات ذخیره و سقوط صرافی‌ها
سال ۲۰۲۲ شاهد فروپاشی بسیاری از صرافی‌های مشهور و پلتفرم‌های وام‌دهی متمرکز بود. از جمله:
- اف تی ایکس (FTX)
- سلسیوس (Celsius)
- بلاک فای (BlockFi)
- وویجر (Voyager)
- جنسیس (Genesis)
- لیکوئید اکسچنج (Liquid Exchange)
علت اصلی سقوط هر یک از این پلتفرم‌ها، ناتوانی در بازپرداخت سپرده‌های کاربران به دلیل مشکلات نقدینگی بود. این مشکلات نتیجه چیزی شبیه به هجوم بانکی در فضای ارز های دیجیتال بود – هزاران کاربر نتوانستند پول‌های خود را برداشت کنند. به همین دلیل، این موج سقوط‌ها، نیاز به اثبات ذخیره و سایر اقدامات شفاف‌سازی را بیشتر کرده است.
جمع‌بندی
اثبات ذخیره، گامی مهم در راستای شفافیت مالی در فضای ارزهای دیجیتال است. این روش با استفاده از فناوری بلاک چین و ساختار درخت مرکل، به کاربران اطمینان می‌دهد که صرافی‌ها دارایی‌های کافی برای پشتیبانی از سپرده‌های مشتریان دارند.
اگرچه اثبات ذخیره محدودیت‌هایی دارد و نمی‌تواند تمام جوانب را پوشش دهد، اما می‌تواند به عنوان یک استاندارد حداقلی برای ایجاد اعتماد عمل کند. با توجه به رویدادهایی مانند سقوط FTX، اهمیت چنین مکانیسم‌هایی برای حفاظت از منافع کاربران و تضمین سلامت مالی پلتفرم‌های ارز دیجیتال بیش از پیش آشکار شده است.
سوالات متداول
آیا اثبات ذخیره می‌تواند از تکرار فاجعه FTX جلوگیری کند؟
اثبات ذخیره می‌تواند کمک کند، اما به تنهایی کافی نیست. این روش فقط یک تصویر لحظه‌ای ارائه می‌دهد و نمی‌تواند تمام جوانب را پوشش دهد. با این حال، می‌تواند به عنوان یک استاندارد حداقلی برای شفافیت مالی صرافی های ارز دیجیتال عمل کند.
درخت مرکل در اثبات ذخیره چه نقشی دارد؟
درخت مرکل یک ساختار داده امن است که در اثبات ذخیره استفاده میشود. این ساختار اجازه می‌دهد که مجموع موجودی همه مشتریان بدون افشای اطلاعات خصوصی آنها جمع‌آوری شود. ریشه مرکل، اثر انگشت رمزنگاری شده‌ای است که حسابرسان می‌توانند برای تأیید اطلاعات موجودی به آن دسترسی پیدا کنند.
چرا اثبات ذخیره پس از سقوط FTX مورد توجه قرار گرفته است؟
سقوط FTX در نوامبر ۲۰۲۲ به دلیل تقلب‌های گسترده، اهمیت شفافیت مالی در صنعت ارزهای دیجیتال را برجسته کرد. بعد از آن اثبات ذخیره به عنوان راهی برای بازگرداندن اعتماد مشتریان و نشان دادن سلامت مالی صرافی‌ها مطرح شده است.
آیا اثبات ذخیره تضمین می‌کند که یک شرکت ارز دیجیتال کاملا قابل اعتماد است؟
خیر، اثبات ذخیره به تنهایی نمی‌تواند اعتماد کامل را تضمین کند. این روش محدودیت‌هایی دارد، از جمله اینکه فقط دارایی‌های روی زنجیره را نشان می‌دهد و منشأ این دارایی‌ها را ردیابی نمی‌کند. همچنین، امکان دور زدن این سیستم با داشتن بدهی‌های خارج از زنجیره یا تبانی با تیم حسابرسی وجود دارد.
نظرات کاربران