صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک | راهنمای ورود به صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ قسمت دوم

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌های قابل معامله در بورس می‌توانند اهداف مالی مختلف را برآورده کنند و همین نکته توضیح می‌دهد که چرا حجم سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به بیش از 26 تریلیون دلار رسیده است. صندوق‌های بازار پول از پس مخارج چند‌ماهه برمی‌آیند و صندوق‌های سهامی یا درآمد ثابت هم می‌توانند گزینه مناسبی برای کمک‌هزینه روزمره باشند یا سرپناهی برای دوران بازنشستگی. از آنجایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری بخش عظیمی از دردسرهای سرمایه‌گذاری را از دوش سرمایه‌گذاران برمی‌دارند، لذا یکی از بهترین ابزارهای سرمایه‌گذاری در جهان امروز ما به حساب می‌آیند.

در قسمت اول راهنمای ورود به صندوق‌های سرمایه‌گذاری به اهمیت مفاهیم اولیه سرمایه‌گذاری اشاره کردیم و گفتیم که تمام سرمایه‌گذاری‌های متنوع در جهان مالی را می‌توان تنها در دو سرمایه‌گذاریِ ساده خلاصه کرد: سرمایه‌گذاری‌های قرضی و سرمایه‌گذاری‌های مالکیتی. مزیت اصلی سرمایه‌‌گذاری‌های مالکیتی این است که می‌توانند هم عواید مالی بسازند و هم سود. اما در سرمایه‌گذاری‌های قرضی رابطۀ فرد با دارایی قطع می‌شود و در موفقیتِ قرض‌گیرنده هم سهمی نخواهد داشت. با اینکه سرمایه‌گذاری‌ مالکیتی، مانند خرید سهام، ظرفیت سودآوری بیشتری دارد، اما به‌همان میزان مسئولیت دارد و سرمایه‌گذار علاوه بر سود، در زیان هم شریک می‌شوید.

صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک

تصور اشتباه رایجی وجود دارد مبنی بر اینکه یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک تنها روی سهام سرمایه‌گذاری می‌کند و بنابراین، ریسک بالایی دارد. با ورود به یک صندوق می‌توانید روی دارایی‌های گوناگون، از صندوق‌های بازار پول گرفته تا اوراق مشارکت و املاک و مستغلات، سرمایه‌گذاری کنید. حتی اگر کلاس مشابهی از دارایی‌ها مانند سهام را در نظر بگیرید، باز هم سهام متفاوتی داریم و با ریسک‌های متفاوتی مواجهیم.

از آنجایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری، یکی از مهم‌ترین چالش‌های سرمایه‌گذاران، یعنی انتخاب ترکیب بهینه‌ای از اوراق بهادار را خودشان به‌عهده می‌گیرند، یکی از بهترین ابزارهای سرمایه‌گذاری به‌حساب می‌آیند.

نکته جالبی که در مورد صندوق‌ها وجود دارد این است که اگر ساختارشان را به‌درستی درک کنید، متوجه می‌شوید که با اهداف مالی گوناگون سازگاری دارد. مثلاً شاید قصد داشته باشید پس‌اندازی برای خرجیِ شش ماهتان جمع کنید، خانه بخرید، مخارج دانشگاه فرزندانتان را تهیه کنید، دوران بازنشستگی خود را تأمین کنید یا از شر تورم در امان بمانید؛ برای همه این موارد می‌توانید صندوق را انتخاب کنید.

دلیل پیدایش صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

بازارهای مالی در ابتدای پیدایش خود تا به امروز مدام در حال تغییر و تکامل بوده‌اند و به سمت کارآیی بیشتر حرکت کرده‌اند. این بهتر‌شدن هم جنبۀ کمی دارد و هم جنبۀ کیفی. مسلماً حداکثرکردن سود تنها هدف هر سرمایه‌گذاری است؛ حتی صندوق‌هایی که برای مقاصد نیکوکارانه تشکیل می‌شوند هم هدفشان بیشنیه‌کردن سود برای محرومان است. اما بهینه کردن سود و درآمد با محدودیت‌های فراوان و پیچیده‌ای مواجه است.

ما در سرمایه‌گذاری تنها یک هدف داریم و تعداد فراوانی محدودیت. ریسک عاملی است که شانس دستیابی ما به سود را تهدید می‌کند؛ پس باید علاوه بر حداکثر کردن سود، ریسک را هم حداقل کنیم. همین تحلیل دوجمله‌ای مبنای پیدایش صدها ابزار مالی پیچیده است.

سرمایه‌گذاری‌های جمعی یکی از همین ابتکارهای مالی است که در آن سرمایه عده زیادی با هم یکی می‌شود تا سود و ریسک را تحت تاثیر قرار دهد و سرمایه‌گذاران بتوانند از مزایای کار گروهی بهره‌مند شوند. از میان روش‌های سرمایه‌گذاری جمعی می‌توانیم به روش‌هایی مانند طرح‌های سرمایه‌گذاری جمعی، صندوق‌های مدیریت‌شده و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Funds) اشاره کنیم.

تعریف صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

تعریف اول: در تعریف اول می‌توان گفت که صندوق سرمایه‌گذاری مشترک یک روش یا یک ابزار سرمایه‌گذاریِ جمعی است که هدفش کسب سود بیشتر و کاهش ریسک با یک‌کاسه‌کردنِ سرمایه تعداد زیادی از افراد است. به عبارتی دیگر، یک روش سرمایه‌گذاری مشترک و جمعی است که در درونش سرمایه‌گذاری‌های متنوع و متفاوت دیگری صورت می‌گیرد.

در تعریف دوم هم می‌توانیم بگوییم که صندوق سرمایه‌گذاری مشترک نوعی نهاد مالی است که سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران را به هم متصل می‌کند؛ که البته با سایر نهادهای مالی مانند بانک تفاوت‌های اساسی دارد. یعنی کسانی که قصد سرمایه‌گذاری دارند می‌توانند از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با کسانی متصل شوند که برای کسب‌و‌کار خود به مبالغ مالی نیاز دارند.

تعریفی که از ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک ارائه دادیم در کشورهای مختلف جهان معادل‌های متفاوتی دارد. مثلاً به همین صندوق در آمریکا، کانادا و ایران صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) گفته می‌شود، در حالی که در بخشی از اروپا به آن شرکت سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر (Investment Company With Variable Capital) و در بریتانیا به آن شرکت سرمایه‌گذاری با سرمایه باز (Open-Ended Investment Company) می‌گویند.

تاریخچه مختصر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

قدمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دهۀ 1800 میلادی بازمی‌گردد که طی آن تراست‌های سرمایه‌گذاری انگلیسی و اسکاتلندی به سرمایه‌گذاران سهام می‌فروختند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال 1924 به آمریکا رسیدند و تا اواخر دهۀ 1920 در حال رشد بودند؛ تا اینکه در سال 1929 بحران بزرگ از راه رسید و بازارهای مالی را ضربه‌فنی کرد. بازار سهام فروریخت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هم که سهام نگه می‌داشتند، شکست سنگینی خوردند. صندوق‌های مشترک در آن زمان همانند بازار سهام از اهرم‌های استقراضی برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کردند و همین امر باعث شد تا سرمایه‌گذاران و سهامداران صندوق‌ها با بروز بحران بزرگ 1929 به خاک سیاه بنشینند. با وجود این فاجعه، صندوق‌ها توانستند همچنان به حیات خود ادامه دهند.

کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) در سال 1933 قانون اوراق بهادار و در سال 1940 قوانین اساسی و نظارت بر صنعت صندوق را به تصویب رساند. این قانون صندوق‌ها را ملزم می‌کرد پیش از فروش یا انتشار سهام به ثبت قانونی اقدام کنند تا مفاد آنها توسط کمیسیون مربوطه بررسی شود. صندوق‌ها ملزم شدند تا اطلاعات اساسی مربوط به ریسک، هزینه‌ها و سایر داده‌های عملیاتی خود را در یک سند متحد‌الشکلِ قانونی به نام امیدنامه (Prospectus) منتشر کنند.

صندوق‌ها طی دهه‌های 40، 50 و 60 میلادی رشد پایدار و چشمگیری داشتند؛ به‌طوری‌که ارزش دارایی‌هایشان در این دوره از 1 میلیارد دلار به 50 میلیارد دلار رسید! تا پیش از آغاز دهه 70 میلادی، صندوق‌ها عمدتاً روی سهام شرکت‌ها متمرکز بودند، اما پس از آغاز دهه 70 صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار پول و اوراق قرضه مثل قارچ رشد کردند و زیاد شدند.

این دارایی‌ها در حال حاضر چیزی حدود 40 درصد از کل ارزش دارایی‌های کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در آمریکا را تشکیل می‌دهند. امروزه، هزاران صندوق سرمایه‌گذاری مشترک فعالند و ارزش دارایی‌هایشان بالغ بر 27 تریلیون دلار است و ارزش دارایی‌های صندوق‌های قابل‌معامله در بورس (ETF) نیز بالغ بر 7 تریلیون دلار است.

تاریخچه مختصر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در ایران

جای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک سال‌ها در بازار‌های مالی ایران خالی بود. در سال 1386 اولین صندوق به‌طور غیر رسمی شروع به فعالیت کرد و در سال 1388 مجلس قانون توسعۀ ابزارها و نهادهای مالی جدید را در راستای تسهیل اصل 44 قانون اساسی به تصویب رساند.

پس از تصویب این قانون صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک اعتبار قانونی پیدا کردند؛ هرچند که تا سال 1391 به‌خاطر وجود مشکل حقوقی فعالیت رسمی این ابزار مالی پا نگرفت. بالاخره در سال 1391 مشکل حقوقی مرتبط حل شد و در سال 1392 این ابزار مالی گسترش و رونق گرفت. در دوران پسابرجام، با انتظارات مثبت اهالی سرمایه، استقبال گسترده‌ای از صندوق‌ها صورت گرفت و سال 1395 صندوق‌های بیشتری توسعه یافته بودند.

در حال حاضر، 287 صندوق در ایران فعالیت دارند و کل ارزش خالص دارایی‌هایشان بالغ بر 6,879 هزار میلیارد ریال است.

نحوۀ عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری چگونه برای سهامداران صندوق درآمدسازی می‌کنند؟ صندوق‌ها بر اساس اهداف و استراتژی‌هایی که دارند، با مبالغ آورده سهامداران تجهیز می‌شوند و به اشکال گوناگون در دارایی‌های متنوع سرمایه‌گذاری می‌کنند. با این کار سبد دارایی یا پورتفو می‌سازند و سود حاصل از معاملات را بین سهامداران تقسیم می‌کنند. کل سرمایه تجمیعی به واحدهایی تقسیم می‌شود که نمایانگر واحدهای مالکیت بر صندوق است. در نتیجه سهامداری که تعداد سهام بیشتری دارد، سهم بیشتری هم از سود و عواید صندوق دارد.

اهداف، نوع و ترکیب سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌ها در دو سند رسمی به نام اساسنامه و امیدنامه منعکس شده و صندوق‌ها موظفند طبق مفاد این دو سند حرکت کنند.

هر صندوق می‌تواند به سه روش برای سهامداران خود سود و درآمد ایجاد کند:

• سود ناشی از معاملات صندوق در سرمایه‌گذاری‌ها و دارایی‌های موجود در سبد،
• سود نقدی سهام و بهره پرداختی به اوراق مشارکت موجود در سبد
• افزایش ارزش سهم سهامدار در صندوق که سهامدار می‌تواند با فروش سهم خود در صندوق سود کسب کند.

ضمناً صندوق‌ها معمولاً امکانی دارند که به‌جای دریافت سود نقدی، آن را دوباره در صندوق سرمایه‌گذاری می‌کنند و بدین ترتیب، سرمایه‌گذاران می‌توانند مالک تعداد سهم‌های بیشتری بشوند.

سهام اولیه هر صندوق در ابتدای تأسیس و قبل از عرضه اولیه، توسط شخص یا اشخاصی خریداری می‌شود که حکم مؤسسان صندوق را دارند و سهام آن‌ها سهام ممتاز نامیده می‌شود. سهامی که طی عرضه اولیه و بعد از آن خریداری می‌شود، سهام عادی است. سهام ممتاز ابطال نمی‌شود، اما قابل انتقال به غیر است و صندوق‌ها برای صاحبان سهام ممتاز امتیازهای ویژه‌ای قائل می‌شوند؛ مثلاً می‌توانند در مجمع صندوق شرکت کنند و حق رأی دارند. سهام عادی قابل انتقال نیست و صاحبانش نیز حق رأی یا حضور در مجمع صندوق را ندارند.

نحوه قیمت‌گذاری واحد صندوق بر اساس ارزش خالص دارایی‌ها تعیین می‌شود. به این ترتیب که ارزش کل تمام دارایی‌های صندوق محاسبه می‌شود و پس از کسر هزینه‌ها، حاصل بر تعداد کل سهام صندوق تقسیم می‌شود تا NAV برای هر سهم به دست بیاید. این مقدار همان قیمت روز خرید و فروش هر سهم صندوق است.

ارکان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

هر صندوق سرمایه‌گذاری مشترک علاوه‌بر سهامداران، ارکانی دارد که در حوزه مدیریتی، اجرایی و نظارتی فعالیت می‌کنند:

• مجمع صندوق: بالاترین رکن صندوق سرمایه‌گذاری مشترک است که اعضای آن وظیفه دارند سایر ارکان صندوق مانند مدیر، متولی، ضامن و حسابرس را انتخاب کنند. این مجمع شبیه به هیئت مدیره است و از موسسان صندوق تشکیل می‌شود.
• مدیر صندوق: مدیر صندوق وظیفه مدیریت امور اجرایی و انتخاب مدیران زیردست خود (مانند مدیران سرمایه‌گذاری، مدیر اجرایی و مدیر ثبت) را به عهده دارد و باید سیاست‌های کلی مربوط به صندوق را به تیم زیردست خود ابلاغ کند.
• متولی یا امین صندوق: متولی رکن نظارتی صندوق و نماینده منافع سهامداران است تا اگر مشکل حقوقی‌ای پیش آمد از حقوق سهامداران دفاع کند و بر حسن اجرای وظایف مدیران طبق اساسنامه و امیدنامه نظارت کند و از رعایت قانون اوراق بهادار اطمینان کسب کند. متولی همچنین وظیفه دارد حسابرس تعیین کند.
• حسابرس: حسابرس یک شخصیت حقوقی است که مانند متولی وظیفه نظارتی دارد و باید صحت و دقت گزارش‌ها و صورت‌های مالی را از حیث فنی تأیید کند و به اطلاع متولی برساند.
• مدیر ثبت: از ارکان اجرایی صندوق است و وظیفه صدور و ابطال واحدهای صندوق را به عهده دارد. مدیر ثبت باید مشخصات هویتی و مالی سهامداران را دریافت کند و در اختیار مدیر و متولی قرار دهد.
• کارگزاران: نهاد واسط مالی که معاملات مربوط به اوراق بهادار را برای مدیر صندوق انجام می‌دهد.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

اصلاً چرا باید صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنیم؟

1. غیرمستقیم‌بودن روش سرمایه‌گذاری: در این نوع سرمایه‌گذاری نیازی نیست که خودتان مستقیم وارد میدان سرمایه‌گذاری شوید.
2. تجمیع سرمایه: سرمایه انبوهِ جمعی مزایایی در پی دارد که در سرمایه‌گذاری‌های انفرادی ممکن نیست.
3. سرمایه‌گذاری مبتنی بر مالکیت: این نوع سرمایه‌گذاری از نوع مالکیتی است و با خرید سهام صندوق‌ مالکیت بخشی از صندوق به شما منتقل خواهد شد که نسبت به سرمایه‌گذاری‌های قرضی می‌تواند عواید و بازدهی بیشتری تولید کند.
4. تنوع دارایی‌ها: سرمایه سرمایه‌گذاران در دارایی‌های متفاوت و متنوعی مجدداً سرمایه‌گذاری می‌شود. تنوع دارایی ریسک متوجه سرمایه‌گذاری را کاهش داده و احتمال دست‌یابی به بازدهی بالاتر را افزایش می‌دهد.
5. برخورداری از صرفه‌های مقیاس: در اقتصاد مفهومی به‌نام صرفه‌های مقیاس وجود دارد که می‌گوید وقتی مقیاس یک بنگاه کلان باشد و در حجم انبوهی فعالیت کند، هزینه‌های بنگاه هم کاهش می‌یابد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم هزینه‌هایی مانند هزینه‌های عملیاتی‌ـ‌‌‌مالی و کارمزد دارند و چون حجم سرمایه به‌کارگرفته‌شده در آنها بالاست، هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند.
6. مدیریت حرفه‌ای و تیم پشتیبانی مجرب و متخصص: صندوق‌ها معمولاً مدیران و متخصصان حرفه‌ای دارند که هم از لحاظ سواد علمی‌ و دانشگاهی و هم از نظر تجربه و کار عملی در بازار سرمایه در سطح بالایی قرار دارند. این مزیت مثل این است که برای مدیریت دارایی‌های خود افراد متخصصی را استخدام کرده باشید.
7. صرفه‌جویی در زمان: استفاده از صندوق علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه سرمایه‌گذاری موجب صرفه‌جویی در زمان هم می‌شود و می‌توانید به شغل اصلی خود برسید.
8. نقد‌شوندگی بالا: نقد‌شوندگی یعنی اینکه بتوانید سرمایه‌گذاری خود را در کمترین زمان ممکن و با حداقل هزینه به پول نقد تبدیل کنید. این معیار مهمی در سرمایه‌گذاری‌هاست. در اغلب صندوق‌ها می‌توانید سهم خود را به‌آسانی به صندوق بفروشید و به پول نقد تبدیل کنید.
9. مناسب حتی برای حرفه‌ای‌ها: صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای حرفه‌ای‌ها هم گزینه مناسبی است؛ زیرا واجد امکاناتی است که در سرمایه‌گذاری‌های انفرادی ممکن نیست.
10. نظارت و رگولاتوری دولت: دولت قواعدی برای صندوق‌ها وضع کرده و از طریق سازمان بورس و اوراق بهادار بر رعایت این قواعد نظارت می‌کند. نظارت دولت بر صندوق علاوه بر امنیت مالی موجب قاعده‌مند‌شدن این نهادها می‌شود.
11. شفافیت در عملکرد: طبق قانون بازار اوراق بهادار، صندوق‌ها مؤظفند وضعیت مالی و نحوۀ تصمیم‌گیری در مورد وجوه سرمایه‌گذاران را با گزارش‌دهی‌های مرتب و ارائۀ صورت‌های مالی به استحضار سهامداران خود برسانند.
12. رشد کمی و کیفی کل بازار سرمایه

معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری

انتخاب صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک همیشه بهترین گزینه ممکن نیست و بنا به اهداف و روحیاتِ سرمایه‌گذار ممکن است بعضی از محاسنش به عیب تبدیل شود:

1. انفعال سرمایه‌گذار: ممکن است از آن دسته از سرمایه‌گذارانی باشید که دوست دارند دارایی‌های خود را تمام‌و‌کمال کنترل کنند که در این صورت، صندوق‌ها گزینۀ مناسبی برای شما به نظر نمی‌رسند؛ چراکه تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری‌ها به‌عهدۀ مدیران سرمایه‌گذاری صندوق است. شما انتظاراتی از مدیر صندوق دارید و درعوض، باید اختیار کامل دارایی‌هایتان را به او بسپارید.
2. تضاد منافع: در شرایطی ممکن است میان منافع سرمایه‌گذاران و منافع مدیران تضاد وجود داشته باشد و با توجه به اینکه سکّان هدایت سرمایه‌گذاری در دست مدیر است، او تلاش می‌کند به‌جای حداکثر‌کردن سود شما، سود خود را بیشینه کند. البته برای کاهش احتمال بروز این مشکل، قانون‌گذار تدابیری اندیشیده؛ مثلاً مدیر صندوق باید حداقل بخشی از سهام صندوق را در مالکیت خود داشته باشد تا منافعش با منافع سهامداران همسو شود.
3. تنوع زیاد دارایی‌ها: همیشه تنوع زیاد به کاهش ریسک و افزایش بازدهی منجر نمی‌شود و روی دیگر سکه آن است که به کاهش بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها بینجامد.
4. هزینه کارمزد و هزینه‌های عملیاتی صندوق: معمولاً هزینۀ استفاده از صندوق باتوجه به مزایایش ارزش دارد، اما برای احتیاط باید هزینه‌ها در نظر بگیرید و ببینید که کاهش ریسک حاصل از سرمایۀ تجمیعی آن‌قدری هست که به هزینه‌های صندوق بیارزد؟ همچنین باید توجه کنید که هزینه‌های صندوق‌های مختلف یکسان نیست و در صورتی که نوع صندوق را با توجه به اهدافتان انتخاب نکنید ممکن است به ضررتان تمام شود.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

مهم‌ترین ملاک تقسیم‌بندی صندوق‌ها براساس نوع و ترکیب دارایی‌هایی است که صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند؛ اما می‌توانیم صندوق‌ها را براساس معیارهای دیگری هم دسته‌بندی کنیم. این تقسیم‌بندی‌ها صرفاً یک‌سری اسم و واژه نیستند و به نکات مهمی اشاره دارند که هر سرمایه‌گذار باید به آنها توجه کند:

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس دارایی

در رایج‌ترین تقسیم‌بندی می‌توانیم صندوق‌ها را براساس نوع و ترکیب دارایی پایه به انواع دیگری مجزا کنیم. دارایی‌های پایه همان ابزارهای مالی یا دارایی‌هایی است که مدیران صندوق برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند و ترکیب آن روی بازده، ریسک و زمان به‌ ثمر نشستن سرمایه‌گذاری تأثیر دارد. پس سرمایه‌گذاری که می‌خواهد نوع صندوق را با توجه به اهداف خود انتخاب کند، باید به این تقسیم‌بندی توجه کند:

1. صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق بهادار با درآمد ثابت: این صندوق‌ها عمدتاً روی اوراق بهادار با درآمد ثابت تمرکز می‌کنند. اوراق بهادار با درآمد ثابت یعنی همان اوراق قرضۀ دولتی یا شرکتی است که نشانگر بستانکاری صاحب اوراق از دولت یا شرکت ناشر اوراق است. در قسمت قبل این راهنما با اوراق قرضه آشنا شدید. اوراق مشارکت یا اوراق قرضۀ دولتی ریسکی در بر ندارد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت عمدۀ مبالغ تجمیعی صندوق را روی اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند و درآمد ثابتی برای سهامداران ایجاد می‌کنند و از آنجا که عمدۀ دارایی‌های این نوع صندوق‌ یا ریسک اعتباری ندارد یا ریسک پایینی دارد، گزینۀ مناسبی برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار محسوب می‌شود.
2. صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی: این صندوق‌ها عمدۀ دارایی‌های خود را از سهام شرکت‌های بورسی انتخاب می‌کنند. سهام مالکیت تقسیم‌شدۀ شرکت‌هاست که در بازار بورس اوراق بهادار معامله می‌شود و از آنجایی که ارزش این نوع دارایی‌ها روزانه در بازار سرمایه نوسان می‌کند، لذا این صندوق‌ها ریسک بیشتری نسبت به صندوق‌های درآمد ثابت دارند و در عوض، پتانسیل سودآوری بالاتری هم دارند. دارایی‌های بازار سرمایه برخلاف دارایی‌های بازار پول یا اوراق قرضه سررسید ندارند.
3. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط: صندوق‌های مختلط معمولاً از هر دو نوع دارایی درآمد ثابت و سهام به نسبت تقریباً مساوی استفاده می‌کنند و از نظر ریسک و بازدهی بین دو نوع قبل قرار دارند.
4. سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری: به‌جز موارد بالا انواع دیگری هم از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک وجود دارند که به‌جز اوراق بهادار دارایی‌های دیگری برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند؛ مانند طلا و فلزات قیمتی، املاک و مستغلات، کالاهای اساسی، سپردۀ کالا، معاملات آتی کالاها، گواهی سپرده، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها اشاره کرد.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس سررسید تعهدات مالی

صندوق‌ها را می‌توان براساس زمان سررسید تعهداتِ مالی به کوتاه‌مدت و بلند‌مدت تقسیم کرد:

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترکِ کوتاه‌مدت

این صندوق‌ها اوراق‌بهاداری را نگه‌داری می‌کنند که سررسید تعهدات مالی آن کمتر از یکسال باشد و این خود به دودستۀ دیگر از صندوق‌ها تقسیم می‌شود:

• صندوق‌های بازار پول که در آن پول و دارایی‌های جانشین پول معامله می‌شود و سررسید آن کمتر از یکسال است (مانند اسناد خزانه، برات بانکی، اوراق بازرگانی، گواهی سپرده، ریپو و دلار اروپایی)
• صندوق‌های بازار پولِ معاف از مالیات (باتوجه به متفاوت‌بودن قانون مالیات این مورد در کشور ما کاربردی ندارد).

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بلندمدت

این صندوق‌ها اوراق و دارایی‌هایی خریداری می‌کنند که سررسید تعهدات مالی آنها بالای یکسال باشد یا فاقد سررسید مالی باشند و خود به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• صندوق‌های سهامی،
• صندوق‌های اوراق بهادارِ با درآمد ثابت با سررسیدِ بیش از یک سال (مانند اوراق قرضه، اوراق مشارکت و اوراق رهنیِ بلند‌مدت)
• صندوق‌های مختلط که ترکیبی از سهام و اوراق‌بهادار درآمد‌ثابت با سررسید بیش از یکسال را نگه‌داری می‌کنند. آن ‌بخش از دارایی‌های مالی که سررسید تعهدشان بالای یکسال است یا سررسید ندارند به بازار سرمایه تعلق دارند. پس مبنای انتساب دارایی‌های مالی به بازار پول یا بازار سرمایه به زمان سررسید تعهدات آنها بستگی دارد.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس شیوه سرمایه‌گذاری

• صندوق‌های صدوری‌ـ‌ابطالی: روش سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک عموماً از نوع صدوری‌ـ‌‌‌ابطالی است که به‌معنای خرید‌‌وفروش واحد‌های صندوق‌هاست (صدور=‌خرید و ابطال=فروش). صندوق‌های محبوبی هم هستند به نام صندوق‌های قابل‌معامله در بورس (ETFs) یا صندوق‌های بورسی که سازوکارشان بسیار شبیه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است، اما از نظر شیوۀ سرمایه‌گذاری یا ساختار با هم تفاوت دارند.
• صندوق‌های قابل‌معامله در بورس‌ (ETFs): صندوق‌های بورسی قابل معامله در بورس هستند و سهامشان مانند سهام بورس تنها در جریان معاملات بازار می‌تواند خرید‌و‌فروش شود، اما در صندوق‌های مشترک تنها در پایان روز معاملاتی است که قیمتش برحسب NAV مشخص می‌شود و می‌توان آن را معامله کرد. قیمت سهام صندوق بورسی برحسب قیمت جاری در بازار سرمایه تعیین می‌شود، اما قیمت واحد صندوق مشترک برمبنای خالص ارزش دارایی‌ها محاسبه می‌گردد. برای معاملۀ واحد صندوق باید از طریق مدیر ثبت یا نمایندگان صندوق اقدام کنید، اما برای معاملۀ واحد ETF باید کد بورسی داشته و از طریق کارگزاری‌های بورسی سفارش‌گذاری کنید. قدرت نقدشوندگی ای‌تی‌اف به لطف بازار سرمایه بالاتر از نقدشوندگی صندوق‌ مشترک است.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس شیوۀ مدیریت

• صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مدیریتِ منفعل (صندوق‌های شاخصی): نوعی از صندوق‌های مشترک هستند که مدیریت منفعل دارند و به‌نحوی طراحی شده‌اند که از یک شاخص مالی مانند شاخص کل بازار سهام تبعیت کنند. در این مدل از صندوق‌ها مدیر صندوق صرفاً سعی می‌کند با استفاده از الگوریتمی مشخص شاخص را ردگیری کند و طبیعی است که وظایفش نسبت به مدیر صندوقی که باید شخصاً و بدون کمک شاخص تصمیم بگیرد آسان‌تر است؛ لذا صندوق‌های شاخصی کارمزد کمتری نسبت به صندوق‌های با مدریتِ فعال دارند.
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری با مدیریتِ فعال: صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترکی است که در آن مدیران سرمایه‌گذاری شخصاً و بدون کمک شاخص سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این نوع صندوق‌ها به‌خاطر فعالیت بیشتر مدیر و تیمش کارمزد بالاتر از صندوق‌های با مدیریتِ منفعل است.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس ساختار سرمایه

• صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سرمایه ‌‌ثابت (Closed-end Fund): ساختار سرمایه‌ این صندوق‌ها به‌گونه‌ای است که عرضۀ سهامشان محدود است. تنها راه خرید این سهام پس از عرضۀ اولیه عمومی یا عرضۀ خصوصی این است که آن را از یک سهامدارِ دیگر بخرید؛ نه از خود صندوق. طبیعتاً عرضۀ محدود سهام نقدشوندگی صندوق را کاهش می‌دهد.
• صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر (Open-end Fund): در این نوع صندوق‌ محدودیتی برای عرضۀ سهام وجود ندارد. هربار که سرمایه‌گذاریِ جدیدی انجام می‌شود، با تغییر خالص ارزش دارایی‌ها، قیمت هر سهم هم تغییر می‌کند و هرباری هم که سهمی توسط صندوق بازخرید می‌شود، خالص ارزش دارایی‌ها و به تبع آن قیمت هر سهم تغییر می‌کند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک براساس دسترسی

• صندوق‌های مشترک عمومی: سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها برای عموم آزاد است؛ البته ممکن است محدودیت‌های سنی یا مقداری وضع شود.
• صندوق‌های مشترک مشروط: برای دسترسی به این صندوق‌ها باید واجد‌شرایط باشید. مانند حداقلی از تجربه، سطح دارایی، ثروت یا شرایط قانونی.
• صندوق‌های مشترک خصوصی: مثلاً صندوق اختصاصی برای مؤسسان، کارکنان یک سازمان یا صندوق‌های خانوادگی. این صندوق‌ها معمولاً برای مقاصد خاصی مانند سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات یا اهداف مالیاتی تأسیس می‌شوند.

معیار‌های انتخاب صندوق سرمایه‌گذاری

همان‌طور که اشاره کردیم، صندوق‌های سرمایه‌گذاری انواع مختلفی دارند و باید دست به انتخاب بزنید. برای یک انتخاب مناسب می‌توان معیارهای کلی برشمرد، اما قبل از همه باید براساس اهداف و روحیۀ خود دست به انتخاب بزنید: باید بدانید چه می‌خواهید و چگونه می‌خواهید و تا کی می‌خواهید؛ باید روحیۀ خود را بشناسید و بدانید تا کجا می‌توانید ریسک کنید. بعد از این مرحله می‌توانیم بر سر یکسری معیارهای کلی با هم به توافق برسیم.

گرچه صندوق‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا به اهداف مالی خود برسید، اما هیچ تضمینی در کار نیست. با وجود این، یکسری معیار کلی و مشترک وجود دارد که شانس موفقیت در سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا صندوق‌های معتبر را از صندوق‌های غیرمعتبر بازشناسید:

هزینه‌های صندوق را جدی بگیرید

پژوهشی میدانی توسط یک نهاد سرمایه‌گذاری انجام شد و یافته‌ها نشان می‌داد که سرمایه‌گذاران صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیش از خرید سهام یک صندوق به چه اطلاعاتی توجه می‌کنند. هزینه‌ها و کارمزدهای صندوق در میان جواب‌ها در رتبۀ پنجم قرار داشت! این یعنی درصد زیادی از خریداران سهام صندوق‌ها اولویتی برای هزینه‌ها و کارمزد‌های صندوق قائل نبودند. درعوض، بیشترین جواب پیشینه و عملکرد صندوق بود.

جای تعجبی ندارد اگر بسیاری از این سرمایه‌گذاران ضرر کنند؛ چراکه اهمیت چندانی برای هزینه‌های سرمایه‌گذاری خود قائل نیستند. هزینه‌های صندوق بسیار مهم است و برای کسب موفقیت لازم است بازدهی را با هزینه‌ها مقایسه کنید؛ چراکه هزینه‌ها  بازدهیِ سرمایه‌گذاری را می‌خورد. هزینه‌های صندوق‌های مختلف می‌تواند متفاوت باشد. مثلاً بعضی از صندوق‌ها بابت صدور یا ابطال کارمزدی نمی‌گیرند، یا برخی از صندوق‌ها دارای رکن ضامن نقدشوندگی هستند که هزینۀ صندوق را بالا می‌برد و عملاً کاربرد چندانی هم ندارد. شیوۀ مدیریت صندوق هم در هزینۀ صندوق تأثیرگذار است.

در شناسایی هزینه‌های یک صندوق پیشنهاد می‌شود به توصیه‌های زیر توجه کنید:

• هر صندوق دارای دو سند قانونی است که اهداف، ترکیب دارایی‌ها، استراتژی‌های معاملاتی و هزینه‌ها را در این دو منعکس می‌کند: اساسنامه و امیدنامه. این دو سند را حتماً بخوانید و هزینه‌ها را شناسایی کنید. البته لازم نیست تمام سند را بخوانید و می‌توانید به دنبال اطلاعات حیاتی باشید. آخرین نسخۀ اساسنامه و امیدنامۀ هر صندوق در وبسایت رسمی صندوق وجود دارد.
• به ارکان صندوق ازجمله مدیر، مدیر ثبت، متولی و ضامن نقدشوندگی کارمزد تعلق می‌گیرد که جزئیات آن در امیدنامۀ صندوق آمده است. حسابرس نیز که رکن نظارتی است بابت خدماتش حق‌الزحمه می‌گیرد.
• صندوق‌ها علاوه بر کارمزد و حق‌الزحمه، هزینه‌های دیگری هم برای عملیات، معاملات، تأمین مالی و طرح دعوای حقوقی دارند. مالیات نیز جزء هزینه‌های صندوق محسوب می‌شود.
• صندوق‌ها اکثراً بابت صدور یا ابطال هر سهم از سهامداران کارمزد می‌گیرند و سایر هزینه‌ها و کارمزدها و حق‌‌الزحمه‌ها را از دارایی‌های صندوق پرداخت می‌کنند. اگر هزینه‌ها و کارمزدها در حساب بدهی گنجانده شوند، از ارزش خالص دارایی‌ها و درنتیجه ارزش سهم سهامداران می‌کاهد. پس نباید صرفاً دل‌نگران سهم خود باشید و تصور کنید همین‌که کارمزدی ندارد یا هزینه‌ها از محل دارایی‌ها تأمین می‌شود پس عالیست!

بازدهی مهم است، اما همه‌چیز نیست

درست است که پیشینۀ عملکرد یا نرخ بازدهی کلیِ صندوق معیار مهمی است، اما سرمایه‌گذاران معمولاً در اهمیت این مورد اغراق می‌کنند. اگر صندوق را صرفاً برحسب بازدهی کل انتخاب کنید، شاید به دردسر بیفتید. عملکرد گذشته تضمینی برای آینده نیست. باید در جریان باشید که چه‌بسا صندوقی با تحمل ریسک بالایی به بازدهی مطلوبی در گذشته رسیده باشد و دفعۀ بعد در بزنگاه بازار سرنگون شود.

حتماً باید به یاد داشته باشید که ریسک و بازدهی دو روی یک سکه‌اند و میزان هر کدام معادل دیگری است. اگر بازدهی بالا می‌خواهید، باید ریسک بیشتری هم تقبل کنید. قبل از اینکه سرمایه‌گذاری کنید، ابتدا آستانه‌ای برای سطح ریسک خود تعیین کنید.

از تخصص و تجرب مدیران صندوق مطمئن شوید

طبق مقررات سازمان بورس مدیر صندوق مؤظف است سه شخص حقیقی را به‌عنوان گروه مدیران سرمایه‌گذاری به سازمان معرفی کند که در شرایط احراز صلاحیت آنها آمده باید دارای مدارک حرفه‌ای بازار سرمایه باشند. با وجود این، بهتر است نام این مدیران را در اساسنامه و امیدنامه ببینید و در موردشان سرچ کنید. طبیعتاً مدیرانی که حرفه‌ای، مجرب و تحصیل‌کرده باشند، می‌توانند نقش مهمی در موفقیت صندوق و بازدهی آن داشته باشند؛ برعکس این حالت نیز صادق است.

مدیر صندوق سیاست‌گذاری‌های کلی سرمایه‌گذاری را به‌عهده دارد و تصمیم‌گیری در مورد جزئیات سرمایه‌گذاری را به گروه مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان محول می‌کند؛ لذا نقش مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان برای سهامداران اهمیت بیشتری دارد.

اهداف سرمایه‌گذاری صندوق را رصد کنید

صندوق‌ها در اساسنامه و امیدنامه به تفصیل در مورد استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود توضیح می‌دهند و بیان می‌کنند که در معرض چه ریسک‌هایی قرار دارند. مثلاً ممکن است صندوقی در نظر داشته باشد سرمایه و درآمد جاری خود را با شیبی ملایم رشد دهد و متناسب با این هدف، سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق بهادر با را انتخاب می‌کند که اولی سود تقسیمی و دومی درآمد ثابت در پی دارد.

سیاست‌ها و اهداف سرمایه‌گذاری را می‌توانید به چشم مجموعه‌قواعدی بنگرید که نقشۀ راه صندوق را ترسیم می‌کنند و رعایت این قواعد از پول سرمایه‌گذاران محافظت خواهد کرد. نقض مفاد اساسنامه و امیدنامه از سوی مدیران صندوق تخلف است و متولی می‌تواند به‌نفع سهامداران اقامۀ دعوی کند.

گزارش‌های سالانۀ صندوق را بخوانید

ممکن است خواندن صورت‌های مالی صندوق برای افراد غیرحرفه‌ای کار دشواری باشد، هرچند که توصیه می‌شود به‌تدریج به‌سراغ صورت‌های مالی هم بروید، اما می‌توانید به‌جای آن اطلاعات کلی صندوق و گزارش‌های سالیانه را بخوانید. گزارش‌های سالیانه دربردارندۀ اطلاعات کلی از فعالیت صندوق در بازۀ یکساله هستند و به داده‌های مفیدی ازجمله خلاصۀ عملکرد، سود سالیانه، ارزش دارایی‌ها، هزینه‌ها، ترکیب دارایی‌ها، تصمیم‌های مهم و موفقیت‌های سالیانۀ صندوق اشاره می‌کنند.

صورت وضعیت دارایی

صورت‌ وضعیت دارایی شِمایی کلی از خالص دارایی‌های صندوق ترسیم می‌کند. این قسمت جزئیاتی از دارایی‌های صندوق به شما ارائه می‌دهد و می‌گوید که پول شما قرار است مجدداً روی چه دارایی‌هایی سرمایه‌گذاری شود. این بخش از این جهت مهم است که ممکن است نام صندوق فریبنده باشد و برخلاف عنوانش روی بخش‌های بی‌ربط سرمایه‌گذاری کند. علاوه‌بر‌این، می‌توانید با دیدن نوع و ترکیب دارایی‌ها ریسک مدّ نظر خود را انتخاب کنید.

انتخاب بهترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک موجود در ایران

انتخاب بهترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با توجه به تعدد و تنوع این صندوق‌ها با معیارهای متفاوتی صورت می‌گیرد. شیوه انتخاب بهترین صندوق عمدتاً به اهداف مالی، افق نگاه و روحیه سرمایه‌گذاری شما بازمی‌گردد. ما در این بخش انواع صندوق‌های موجود در ایران را به اختصار معرفی کرده و براساس چند معیار کلی بهترین‌ها را معرفی می‌کنیم؛ اما نباید فراموش کنید که بخش مهمی از این انتخاب نسبی است و به خودتان بستگی دارد.

همان‌طور که پیشتر اشاره کردیم، صندوق‌ها تحت نظارت و رگولاتوری سازمان بورس هستند و این باعث شده تا علاوه بر شفافیت مالی، دسترسی به اطلاعات جامع و یکپارچه هم آسان شود. شما می‌توانید اطلاعات مورد نیاز در مورد صندوق‌ها را در سایت فیپیران پیدا کنید. علاوه بر این، هر صندوق وبسایت جداگانه‌ای دارد و می‌توانید اطلاعات کلی، اساسنامه و امیدنامه، صورت‌های مالی و گزارش مجمع و سالیان, هر صندوق را وبگاه اختصاصی‌اش مشاهده کنید.

انواع صندوق‌ها در سایت فیپیران

در یک تقسیم‌بندی کلی صندوق‌های موجود در سایت فیپیران از نظر دارایی پایه و ترکیب سرمایه‌گذاری به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. صندوق‌های درآمد ثابت: این صندوق‌ها عمده سرمایه‌گذاری خود، یعنی حداقل 70 درصد از کل پورتفو را از اوراق بهادار با درآمد ثابت (مانند اوراق مشارکت و اوراق مالی اسلامی) تشکیل می‌دهند و نسبتاً ریسک کمتری دارند.
2. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام: این صندوق‌ها عمده سرمایه‌گذاری خود، یعنی حداقل 70 درصد از کل پورتفو را روی سهام شرکت‌های حاضر در بورس متمرکز می‌کنند و از این رو، در مقایسه با صندوق‌های درآمد ثابت ریسک بیشتری دارند. ریسک به زبان ساده یعنی انحراف بازدهی از مقدار سود پیش‌بینی شده و می‌تواند مطلوب یا نامطلوب باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام را با صندوق‌های قابل معامله در بورس اشتباه نگیرید. اولی به نوع دارایی مربوط است و و دومی به شیوه سرمایه‌گذاری.
3. صندوق‌های مختلط: این صندوق‌ها دارایی‌های خود را هم از اوراق با درآمد ثابت انتخاب می‌کنند و هم از سهام شرکت‌ها. این صندوق‌ها به‌خاطر ماهیت ترکیبی‌شان بازدهی بیشتری نسبت به صندوق‌های درآمد ثابت دارند و ریسک کمتری نسبت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام.
4. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سپرده کالایی: دارایی پایه این صندوق‌ها سپرده کالایی است. افراد می‌توانند علاوه بر خرید و فروش دارایی‌های مالی، دارایی‌های فیزیکی هم خریداری کنند و سپرده کالا در واقع سندی است که نشان می‌دهد شما در انباری مشخص کالای خاصی مانند سیمان یا طلا خریداری کرده‌اید. مزیت سپرد, کالا این است که می‌توان آن را در بازار ثانویه خرید‌و‌فروش کرد و از تغییرات قیمت کالا سود کسب کرد. این صندوق‌ها اوراق بهاداری را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند که تابع ارزش کالای پایه مربوط هستند و می‌تواند گواهی سپرده یا فیوچرز یا آپشن یک کالای خاص باشد. در بازار مالی ایران صندوق‌هایی هستند که روی سپرده کالاهایی مانند سیمان، طلا، نفت و فلزات سرمایه‌گذاری می‌کنند.
5. صندوق‌های جسورانه: این صندوق‌ها هدف سرمایه‌گذاری خود را در صنایع خاص و کسب‌و‌کارهای نوپایی قرار می‌دهند که در صورت موفقیت می‌توانند عواید مالی فراوانی بسازند. به همین دلیل ریسک سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بالاست و ممکن است کسب‌و‌کارهای نوپایِ مورد هدف در همان مراحل ابتدایی زمین بخورند. از طرف دیگر، در صورت موفقیت استارت‌آپ یا صنعت خاص، سود فراوانی به همراه خواهد داشت.
6. صندوق در صندوق: ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یعنی در درون یک سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاری‌های مجددی انجام می‌گیرد. حالا حالتی را تصور کنید که این سرمایه‌گذاری مجدد خودش از جنس سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها باشد. مدیریت این صندوق‌ها پیچیده‌تر است و ریسک بیشتری دارد.
7. اختصاصی بازارگردانی: عملکرد و ساختار این صندوق‌ها مشابه سایر صندوق‌هاست، اما هدفشان متفاوت است. صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی توسط شرکت‌های بازارگردانی و با هدف تأمین نقدشوندگی سهام شرکت‌های حاضر در بورس تشکیل می‌شوند. نقدشوندگی بالا باعث می‌شود تا بر سر خرید‌و‌فروش سهام یک شرکت صف تشکیل نشود. سرمایه صندوق‌های بازارگردانی معمولاً متمرکز است بر سهام شرکت‌های بزرگ و معتبر بازار و از تنوع کمتری برخوردار است.
8. املاک و مستغلات: این صندوق‌ها روی انواع مختلف املاک و مستغلات از مسکونی گرفته تا تجاری و کشاورزی سرمایه‌گذاری می‌کنند. مزیت سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها این است که شما بدون اینکه مستقیماً ملک بخرید و هزینه‌های نگهداری آن را متحمل شوید، می‌توانید از بازدهی این داریی‌ها غیرمستقیم برخوردار شوید. تعداد این نوع صندوق‌ در ایران بسیار محدود و اندک است.

تناسب اهداف سرمایه‌گذار با اهداف صندوق

گفتیم که صندوق‌ها را در رایج‌ترین معیار براساس دارایی پایه تقسیم‌بندی می‌کنند. علاوه بر دارایی می‌توان آنها را براساس اهداف سرمایه‌گذاری هم تقسیم‌بندی کرد. اهمیت دومین تقسیم‌بندی در اینجاست که معیاری به دست می‌دهد تا سرمایه‌گذاران گوناگون با توجه به اهداف و روحیات خود دست به سرمایه‌گذاری بزنند:

1. هدف رشد: طبق این معیار دسته‌ای از صندوق‌ها به دنبال کسب حداکثر بازدهی ممکن در افق زمانی بلند‌مدت هستند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام چنین هدفی را دنبال می‌کنند و با سودآوری بیشتر در معرض ریسک‌های بیشتری هم قرار دارند. پس اگر سود بیشتر می‌خواهید، تحمل ریسک بیشتر را هم دارید و نگاه بلند‌مدت بر تصمیمات شما حاکم است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام را انتخاب کنید. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلطی که سهام بیشتری نسبت به اوراق بهادار انتخاب می‌کنند در این دسته قرار می‌گیرند. در انتخاب این نوع صندوق‌ها بهتر است بازدهی سالانه یا بازدهی از ابتدای تأسیس صندوق را ملاک قرار دهید.
2. هدف ایجاد درآمد ثابت و منظم: صندوق‌هایی هستند که در نظر دارند با استفاده از سود اوراق مشارکت و سپرده‌های بانکی درآمد منظم و باثبات ایجاد کنند. صندوق‌های درآمد ثابت با هدف کسب درآمد ثابت با ریسک اعتباری کم دست به فعالیت می‌زنند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلطی که درصد بیشتری از اوراق بهادار را به سهام انتخاب می‌کنند در این دسته می‌گنجند. اگر درآمد منظم و ثابت را به ریسک و سود بیشتر ترجیح می‌دهید، صندوق‌های درآمد ثابت با روحی, شما همخوانی بیشتری دارد. لازم است در انتخاب این نوع صندوق‌ها بازدهی سه‌ماهه تا شش‌ماهه را در اولویت قرار دهید.
3. حفظ ارزش سرمایه: دسته دیگری از صندوق‌ها به‌اصطلاح محافظه‌کار هستند و در نظر دارند دست‌کم ارزش سرمایه سرمایه‌گذاران را در کوتاه‌مدت حفظ کنند. برای این هدف باید سراغ صندوق‌هایی بروید که نوسان سودآوری آنها در کوتاه‌مدت، یعنی روزانه و هفتگی و ماهانه، اندک باشد و تورم مورد انتظار سالانه را پوشش دهد. هر چه سودآوری روزانه و هفتگی این نوع صندوق‌ها بیشتر باشد می‌تواند بیانگر تناسب با اهداف پوششی کوتاه‌مدت باشد.

در آخر لازم است به چند نکته اشاره کنیم:

• ارزش کل خالص دارایی‌ها یا همان NA یکی از معیارهای انتخاب صندوق است؛ چراکه بازدهی همان تغییرات ارزش خالص دارایی‌ها طی دوره‌های زمانی مختلف است. اما انتخاب آن به‌تنهایی می‌تواند گمراه‌کننده باشد. بهتر است از تقسیم ارزش کل دارایی‌ها بر تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری استفاده کنید. عدد حاصل خالص ارزش هر سهم را نشان می‌دهد و کاربردی‌تر است. اگر نسبت ارزش هر سهم بر قیمت آماری بزرگ‌تر از 1 باشد یعنی سرمایه‌گذاری در صندوق ارزنده‌ است (نسبت Q توبین).
• علاوه‌بر ارزش خالص هر سهم و بازدهی، باید به ریسک هم توجه کنید. ریسک دو طرف دارد: ریسک نامطلوب و ریسک مطلوب. ریسک به زبان ساده یعنی نوسان بازدهی از مقدار میانگین که می‌تواند مثبت باشد و بازدهی را بیشتر کند، یا از مقدار بازدهی مورد انتظار کمتر شود که نامطلوب است. ثبات سودآوری در بازه‌های زمانی مختلف گویای ریسک پایین است و تنوع دارایی‌ها هم از مقدار ریسک می‌کاهد. در این مورد می‌توانید از نسبت آلفا و بتا استفاده کنید.
• در صندوق‌های سرمایه‌گذاری صدوری‌ـ‌ابطالی قیمت خرید و فروش از NAV صندوق تقسیم بر تعداد واحدها محاسبه می‌شود، لذا هرچه هزینه‌ها بیشتر باشد از مقدار خالص داریی‌ها می‌کاهد و روی قیمت سهم شما تأثیر می‌گذارد. پس لازم است امیدنامه صندوق را مطالعه کنید و از مقدار هزینه‌هایی همچون کارمزدها، هزینه‌های عملیاتی و بازاریابی و غیره مطلع شوید و بدانید از محل دارایی‌ها کسر می‌شود یا از سهم شما.
• بازده عملکرد صندوق یا بازده از آغاز فعالیت به‌نحوی بیانکر عملکرد صندوق است و با اینکه گذشته می‌تواند ترسیم‌گر آینده باشد، اما یادتان نرود که آینده ممکن است متفاوت با گذشته رقم بخورد. پس این معیار را به‌تنهایی لحاظ نکنید.
• آینده آبستن احتمالات و عدم قطعیت است. اگر قرار بر این بود که انتظار ما از بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها عیناً درست باشد دیگر سرمایه‌گذاری بی‌معنی می‌شد. لذا هیچ تحلیلی نمی‌تواند از لحاظ آماری صد‌در‌صد درست از آب دربیاید. ما تنها می‌توانیم اصول کلی را رعایت کنیم، معیارها را بشناسیم و ریسک تصمیم‌گیری‌ها را کاهش دهیم.

مجموعۀ ایران‌بروکر در نظر دارد با نگاهی حرفه‌ای و بی‌غرضانه به معرفی و بررسی صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار مالی ایران بپردازد و با ارزیابی عملکرد و دیگر معیارهای مربوط، فرآیند انتخاب نهاد‌های مالی را آسان سازد. ما قصد داریم آموزش‌، ارزیابی و تحلیل صنعت صندوق‌ها را در ایران‌بروکر ادامه دهیم.