دیفای یا Defi مخفف واژه Decentralized Finance، به معنای فایننس غیرمتمرکز یا امورمالی غیرمتمرکز است. دیفای سیستمی است برای ارائه دسترسی آزاد به خدمات مالی. دیفای ابزارهای مالی سنتی را برای بازارهای ارز دیجیتال و با استفاده از بلاکچین (به عنوان ابزاری برای توزیع، ثبت و ذخیره ارزش) بازآفرینی می‌کند.
تمام خدماتی را که یک بانک به شما ارائه می‌دهد، در نظر بگیرید: پس‌انداز، وام، اعتبار و بیمه. دیفای امکان ارائه همه این خدمات را در یک محیط بدون نیاز به مجوز فراهم می‌کند.
چرا بدون مجوز است؟ شما برای اینکه از بانک‌تان کسب اعتبار کنید (یا حتی برای باز کردن یک حساب بانکی) باید مدارک خاصی را تهیه کنید و برای آنکه خوش‌حسابی‌تان تأیید شود باید سابقه‌تان سنجیده شود.
اما با دیفای برای کسی اهمیت ندارد شما چه کسی هستید، کجا هستید یا چقدر پول دارید. شما برای اینکه با دیفای تعامل داشته باشید، همین که یک دستگاه متصل به اینترنت و کمی اطلاعات در مورد نحوه کار با دنیای ارز دیجیتال داشته باشید کافی است و با همین دو مؤلفه می‌توانید از دیفای برای مدیریت سرمایه و رشد ثروت‌تان استفاده کنید.
دیفای DEFI دقیقا چه کار می‌کند؟
دیفای زیرمجموعه صنعت ارزهای دیجیتال است. می‌توان گفت بیشتر فناوری‌های مهمی که اقتصاد دنیای ارزهای دیجیتال را پوشش می‌دهند، غیرمتمرکز هستند، چون غیرمتمرکز بودن، مشخصه‌ای است که اکثر بلاک‌چین‌ها آن را دارند.
تفاوت دیفای این است که به طور خاص و مشخص روی این ویژگی تمرکز کرده است و با همین مشخصه ثروت شما را مدیریت می‌کند، بدون اینکه نیازی به مجوز کسی یا نهادی (بانک، آژانس‌های اعتباری یا نظارت‌کنندگان مالی) داشته باشد.
بلاکچین به تنهایی نمی‌تواند خدمات مالی سنتی را بازآفرینی کند. بلاک چین فقط موتوری است که نیروی دیفای را تأمین می‌کند. برای حرکت، باید چرخ‌ها و شاسی هم متصل باشند و این همان کاری است که دیفای انجام می‌دهد؛ دیفای با استفاده از اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (dApps) تعامل با بلاک چین را آسان می‌کند و به شما این امکان را می‌دهد که ارزهای دیجیتال‌تان مدیریت کرده و رشد دهید.
حتما بیشتر اصطلاح دیفای را در زمینه اتریوم (بزرگترین شبکه قرارداد هوشمند در جهان و دومین ارز دیجیتال باارزش بعد از بیت‌کوین) شنیده‌اید.
تا به امروز، صنعت دیفای بیشتر روی بلاک چین اتریوم اجرا می‌شود، اما خیلی از شبکه‌های دیگر مثل پولکادات، تومو چین و ترون نیز خدمات دیفای را ارائه می‌دهند.
صرف‌نظر از بلاکچینی که برای پشتیبانی از آن استفاده می‌شود، دیفای هم به همین شکل عمل می‌کند. پریمیتیوها (Primative) سرویس‌های اصلی‌ای هستند که برای تحکیم فایننس غیرمتمرکز استفاده می‌شوند. توسعه‌دهندگان بر اساس این پریمیتیوها اپلیکیشین‌هایی طراحی می‌کنند تا محصولات و خدمات موردنیاز برای تعامل با دیفای را ایجاد کنند.
منظور از قابلیت ترکیب‌پذیری یا Composability زنجیره‌ای با پریمیتیوهای دیفای است تا سرویس‌های جدیدی را ایجاد کنند که بر پایه این سرویس‌ها کدبیس‌شان ساخته شود و آن را با یک رابط کاربرپسند ترکیب کند. گاهی به پریمیتیوهای دیفای لگو گفته می‌شود، چون می‌توان آنها را مانند بلوک‌های لگو کنار هم قرار داد و سرویس‌های جدیدی ایجاد کرد.
نمونه‌هایی از پریمیتیوهای دیفای عبارتند از:
- MakerDAO که پروتکل آن به همه اجازه می‌دهد از دارایی‌های ارز دیجیتال‌شان به‌عنوان وثیقه برای ضرب استیبل‌کوین استفاده کنند.
- Curve که پروتکلی برای مبادله استیبل‌کوین است.
- Compound که بستری برای وام‌دهی و قرض‌دهی است.
- پلتفرم‌های لایه دوم مثل Yearn Finance و Pickle بر اساس این قابلیت‌ها ساخته شده‌اند و استفاده از سرویس‌های اصلی را برای کاربران آسان‌تر می‌کنند.
می‌توان دیفای را یک ساندویچ چندلایه با مواد زیر در نظر گرفت:
- لایه اول: بلاک چین (مثلا اتریوم)
- لایه میانی: پریمیتیو دیفای (مثل Maker یا Compound)
- لایه رویی: اپلیکیشن (مثل Yearn Finance)
این سه مورد با هم ترکیب می‌شوند و در نهایت به مجموعه‌ای از ابزارهای قدرتمند تبدیل می‌شوند که دنیای مالی سنتی را در دنیای ارزهای دیجیتال بازآفرینی می‌کنند.
دیفای DEFI به چه کار می‌آید؟
دیفای ابزاری است برای مدیریت و رشد پول. تقریبا هر کاری که یک بانک دیجیتال یا کارت اعتباری برای شما انجام می‌دهد، با دیفای قابل انجام است. به جای ارز فیات (یعنی پولی که در بانک شما ذخیره شده است)، دیفای از استیبل‌کوین‌ها استفاده می‌کند که معمولا به دلار آمریکا یا یک ارز ملی مثل یورو یا پوند متصل می‌شوند. دیفای به جای استفاده از دارایی‌هایی مانند ملک، طلا یا پس‌انداز به‌عنوان وثیقه، از دارایی‌های کریپتو مثل اتر یا بیت کوین استفاده می‌کند.
برای مثال، اگر می‌خواهید در دیفای وام بگیرید، نیازی به اعلام درآمد، ارائه اسناد مالیاتی یا اثبات اعتبارتان ندارید: تنها کاری که لازم است انجام دهید این است که دارایی‌های کریپتو را در یک قرارداد هوشمند قفل کنید که به‌عنوان وثیقه از آن استفاده می‌شود.
دیفای به شما امکان می‌دهد از خدمات زیر استفاده کنید:
پس‌انداز/ استیکینگ (Saving/Staking)
کیف پول‌های دیفای ابزارهایی را برای مدیریت پول در قالب اپلیکیشن موبایل یا کامپیوتر به شما ارائه می‌دهند و این امکان را به شما می‌دهند که دارایی‌های ارز دیجیتال‌تان را در یک قرارداد هوشمند قرار دهید و در بازده توافقی سود ارز دیجیتال‌تان را کسب کنید.
وام گرفتن (Borrowing)
با استفاده از همین پلتفرم‌ها، می‌توانید در ازای پرداخت بهره، استیبل‌کوین و ارز دیجیتال قرض بگیرید. با توجه به اینکه دیفای بدون مجوز است، فقط می‌توانید از ارزهای دیجیتال موجود به‌عنوان وثیقه وام بگیرید، در نتیجه، بررسی اعتبار و فرم‌های درخواست لازم نیست.
ییلد فارمینگ (Yield Farming)
مثل استیکینگ یا سهام‌گذاری، ییلد فارمینگ هم این امکان را به شما می‌دهد تا با قفل کردن توکن‌هایی مثل اتر در قراردادهای هوشمند، سود و توکن ثانویه کسب کنید. استیکینگ غیرفعال است (یعنی وجوه یک بار قفل می‌شوند) اما ییلد فارمینگ به طور فعال دنبال بهترین سود است، بنابراین ممکن است مجموعه‌ای پیچیده از مراحل را شامل شود، مثل استیکینگ ETH برای مینت یک ETH مصنوعی، yETH که در جای دیگری برای یک استیبل‌کوین استیک می‌شود و در نتیجه در جای دیگری کشت می‌شود.
تأمین نقدینگی (Liquidity Provision)
کاربران دیفای می‌توانند توکن‌ها را در مارکت میکرهای خودکار مثل یونی سواپ نگهداری کنند. هر با که کسی بین دو توکن موجود در استخر سواپ یا مبادله کند، شما بخشی از کارمزد را دریافت می‌کنید.
همه این خدمات (به علاوه خدمات دیگر، مثل اعتبار، بیمه و مشتقات) توسط قراردادهای هوشمند ارائه می‌شود. این‌ها کدهایی هستند که برای انجام یک کار خاص برنامه‌ریزی شده‌اند.
در امور مالی سنتی، این فرآیندها را افرادی مثل مدیران بانک‌ها و حسابدارها انجام می‌دهند. اما قراردادهای هوشمند این فرآیندها را به طور خودکار انجام می‌دهند و سیستمی را ایجاد می‌کنند که کارآمدتر و جامع‌تر است.
قرارداد هوشمند بر اساس درآمد، جنسیت یا ملیت علیه شما تبعیضی قائل نمی‌شود، فقط بررسی می‌کند که آیا تراکنش معتبر است یا نه (مثلا آیا وثیقه کافی برای دریافت استیبل کوین موردنظر دارید یا نه) و سپس آن را پردازش می‌کند.
به عنوان مثال، زمانی که با استفاده از پلتفرم لندینگ یا وام‌دهی دیفای وام می‌دهید، اصلا لازم نیست نگران تمام شدن پول وام‌گیرنده باشید یا بترسید از اینکه پول‌تان را پس ندهد. قرارداد هوشمند تضمین می‌کند که شما مالک پول‌تان هستید و هر زمان که بخواهید می‌توانید آن را پس بگیرید.
همچنین اگر با دیفای پولی قرض می‌گیرید، وثیقه‌ای که باید در قرارداد هوشمند قفل کنید، از عدم پرداخت بدهی به همراه فرآیند توافق‌شده برای افزایش وثیقه در صورت کاهش ارزش آن به کمتر از سطح معین جلوگیری می‌کند.
این‌ها باعث می‌شود سیستم مالی شفاف باشد و هر کسی بتواند در آن شرکت کند.
سود بالای DEFI از کجاست؟
امیدوارم متوجه شده باشید که چرا دیفای تکنولوژی بزرگی است. فناوری‌های جدید در حال بازآفرینی و نوآوری بانکداری هستند. چیزی که قبلا در وال استریت امکان‌پذیر بود، حالا با تلفن هوشمند قابل‌دستیابی است. اما تکنولوژی جدید به خودی خود امکان بازدهی و سوددهی بالا از دارایی‌ها را ندارد، پس دیفای چگونه چنین بازدهی و سود بالایی را امکان‌پذیر می‌کند؟
- تقاضا: هیجان بازار ارز دیجیتال و بازده و سود زیاد آن به معنای وجود تقاضای سوداگرانه زیاد است. مردم می‌خواهند به ارزهای دیجیتال و آن سودهای زیاد، دسترسی داشته باشند و حاضرند نرخ‌های بالایی برای وام گرفتن پرداخت کنند. لوریج یک محرک بزرگ برای تقاضا است، این جاست که معامله‌گران چندین برابر سرمایه‌شان را به خطر می‌اندازند تا سود بالاتری کسب کنند.
- ارزش تصوری: پروتکل‌های دیفای اقتصادهای کوچکی را با ضرب توکن‌های خود ایجاد می‌کنند که به‌عنوان پاداش برای استیکینگ ارز دیجیتال یا ارائه نقدینگی به دست می‌آیند. در بازار گاوی، هر توکن دیفای جدید، بدون هیچ توجیه خاصی به جز جدید بودن و داشتن اسمی بامزه، پتانسیل افزایش ارزش زیادی را دارد.
- معامله آسان آلت‌کوین‌ها در دیفای: با رشد اقتصاد ارزهای دیجیتال و اکوسیستم توکن‌ها و ارزهای دیجیتال جدید، تقاضا برای مبادله این دارایی‌های جدید نیز افزایش پیدا می‌کند. صرافی‌های متمرکز باید فرآیندهای شفافی را برای افزودن جفت‌های معاملاتی جدید دنبال کنند، در حالی که یک صرافی غیرمتمرکز می‌تواند این کار را با منطق بازارسازهای خودکار انجام دهد. این یعنی یک اقتصاد دارایی از ایجاد توکن، کشت و معامله وجود دارد که کارمزدهایی پشت همه آنها به دست می‌آید.
ریسک‌ها و خطرات دیفای DEFI
دیفای یک نوآوری فوق‌العاده است و بسیاری معتقدند آینده امور مالی است. با این حال، مثل هر فناوری جدید دیگری، تأمین مالی غیرمتمرکز با خطراتی مواجه است که این خطرات هم شامل موارد سیستمی است و هم خطرات بیرونی.
خطر سیستمی، احتمال آسیب‌پذیری در قرارداد هوشمند است. اگر پروتکل دیفای به طور کامل برای باگ‌ها تست نشده باشد، ممکن است توسط یک هکر مورد سوءاستفاده قرار بگیرد و پول‌ها سرقت شوند. اگر این اتفاق رخ دهد، احتمال جبران خیلی کم است: در دیفای امکان دخالت سازمان‌های انسانی وجود ندارد، بنابراین اگر سرمایه‌تان را از دست دادید، هیچ خط تلفنی برای پشتیبانی یا هیچ فرمی برای تشکیل پرونده وجود ندارد.
آسیب‌پذیری قرارداد هوشمند
متأسفانه محبوبیت روزافزون دیفای و هجوم اپلیکیشن‌های جدید دیفای، باعث شده شاهد افزایش استفاده از قراردادهای هوشمند برای تخلیه سرمایه باشیم.
به طور کلی، پروتکل‌های اولیه دیفای مانند آنهایی که قبلا ذکر کردیم، جزء امن‌ترین پروتکل‌هایی هستند که می‌توان از آنها استفاده کرد، زیرا به طور گسترده موردبازرسی قرار گرفته‌اند، هرچند که هنوز هم احتمال خطا در آنها هست. هرچه سرویس دیفای جدیدتر و آزمایشی‌تر باشد، احتمال آسیب‌پذیری آن بیشتر است.
اصلاح بازار
محبوبیت دیفای بیشتر به خاطر نرخ سود نسبت به بازارهای مالی سنتی است. با نرخ بهره در پایین‌ترین حد، امکان کسب بازدهی دورقمی و در برخی موارد سه رقمی، بسیار جذاب است.
امکان رخدادهای مختلفی وجود دارد (از سال ۲۰۲۱) ما در یک بازار صعودی هستیم که در آن احساسات کلی بالا است. این یعنی:
- تقاضا برای لوریجی که پیش‌تر ذکر شد، بالا می‌رود، و این باعث افزایش نرخ بازده می‌شود.
- فعالیت‌های معاملاتی صرافی غیرمتمرکز افزایش پیدا می‌کند که برای تأمین‌کنندگان نقدینگی ایجاد کارمزد می‌کند.
- این تصور که همه کوین‌های جدید بدون در نظر گرفتن کاربردهای منحصر به فرد، پتانسیل افزایش سریع ارزش را دارند، تقاضا برای خدمات دیفای را افزایش می‌دهد و به کاربران با توکن اصلی خود پاداش می‌دهد.
همان طور که چندین بار در تاریخ بازار ارزهای دیجیتال دیده شده، همه موارد مذکور، مستعد اصلاح طولانی‌مدت بازار هستند. بازار نزولی تقاضا برای لوریج را کاهش می‌دهد، نرخ بهره را کاهش می‌دهد، معاملات در صرافی‌های غیرمتمرکز را کاهش می‌دهد و در نتیجه ریوارد برای تأمین نقدینگی و ارزش توکن‌های به دست آمده در کف، پایین می‌آید.
به قول معروف «وقتی جزر و مد تمام شود، می‌بینیم چه کسی برهنه شنا کرده».
خطای کاربر
خطای کاربر هم ریسکی است که احتمال آن وجود دارد. هرچند که طراحی دیفای همیشه در حال بهتر شدن است، اما هنوز به اندازه اپلیکیشن‌های مالی سنتی بانکداری و پس‌انداز، کاربرپسند نیست. بنابراین داشتن مقداری دانش فنی به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید هنگامی که با این پروتکل‌ها کار می‌کنید، دقیقا چه اتفاقی می‌افتد و چه اقداماتی را باید انجام دهید تا مانع از دست رفتن سرمایه‌تان شوید.
تا وقتی که دانشی در مورد اینکه چه کار می‌کنید، ندارید، اصلا سراغ دیفای نروید و مثل همه چیز دنیای ارز دیجیتال، با پولی بیشتر از آنچه که می‌توانید از دست بدهید، سرمایه‌گذاری نکنید.
آینده دیفای DEFI
در مقایسه با بقیه ابعاد دنیای مالی، امورمالی غیرمتمرکز هنوز کوچک است، اما به سرعت در حال رشد و پیشرفت است و کاربران آن غالبا کسانی هستند که ارزدیجیتال دارند و با تکنولوژی‌های جدید آشنا هستند. مفاهیم اصلی تأمین مالی غیرمتمرکز (دسترسی آزاد، شفافیت و برابری) آن را برای کاربران جذاب می‌کند.
زمان می‌برد تا اپلیکیشن‌های دیفای به اندازه کافی کاربرپسند شوند تا مبتدیان بتوانند راحت به آنها دسترسی داشته باشند. با توجه به نرخ‌های پایین بهره‌ای که در حال حاضر امور مالی سنتی دارند و بازدهی جذابی که دیفای دارد (درصد بازدهی سالانه ممکن است دورقمی یا حتی سه رقمی باشد)، می‌توان متوجه شد که چرا دیفای فریبنده است.
سرمایه‌گذاران خرد ممکن است به زمان قابل توجهی نیاز داشته باشند تا با دنیای جدید دیفای سازگار شوند، اما سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و مؤسسات مالی با توجه به بازده سرمایه‌ای که می‌توانند تأمین کنند، انگیزه زیادی دارند تا با فرصت‌های دیفای آشنا شوند و از آنها بهره ببرند.
