حباب دات کام چیست؟ هر آنچه باید بدانید

با کمی توجه به دامنه سایت‌ها متوجه خواهید شد که بیشترشان با پسوند.com تمام می‌شوند. در واقع پسوند.com مربوط به سایت‌هایی است که در سطح بین المللی در حال فعالیت هستند و خدمات و کالاهای آنان تنها مربوط به یک کشور خاص نمی‌شود. پدیده حباب دات کام نیز به همین موضوع و کسب و کارهای اینترنتی اشاره دارد که در اواخر دهه ۱۹۹۰ رشد سرمایه بسیاری پیدا کرده بودند و در بازار بورس سهم‌هایی با قیمت‌های فضایی داشتند.

دهه ۱۹۹۰ بحران‌های اقتصادی بزرگی را مانند بحران مالی ۱۹۹۷ آسیا به خود دیده بود؛ اما حباب دات کام داستان دیگری داشت که بیشتر هم کشور آمریکا را درگیر خود کرده بود. در ادامه داستان شروع و چگونگی دست و پنجه نرم کردن با این حباب را برای شما تعریف می‌کنیم تا بدانید که ایجاد حباب در بازار سهام چه چالش‌هایی را به همراه دارد و چگونه برخی یک شبه پولدار و برخی دیگر ورشکسته می‌شوند.

دات کام از کجا پیدا شد؟

با ظهور اینترنت بیش از نیمی از مردم جهان به سرعت به آن وصل شدند و روز به روز امکانات این فناوری پیشرفته‌تر می‌شد. دسترسی سریع و نامحدود از جای جای جهان باعث شد تا در سال ۱۹۸۵ شرکت‌های زیادی اینترنت را به شکل فرصتی ببینند که باید از آن بهره وری کافی را داشته باشند. شرکت‌های تجاری با ثبت دامنه.com که از کلمه Commercial گرفته شده است؛ فعالیت خود را آغاز کردند. هزینه ثبت دامنه.com در آن زمان سالانه ۵۰ دلار بود که ۳۵ دلار آن به وزارت دفاع آمریکا داده و الباقی به صندوق دولتی آمریکا واریز می‌شد.

دامنه.com در ابتدا برای مقاصد تجاری در نظر گرفته شده بود؛ اما از اواسط دهه ۱۹۹۰ دیگر محدودیتی برای ثبت نام کنندگان در نظر گرفته نمی‌شد و دامنه برای عموم فعال شد. این مسئله باعث شد تا دامنه.com به محبوب‌ترین دامنه در سراسر دنیا تبدیل شود. از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱ شرکت‌های بسیاری با پسوند دات کام در بازار بورس پیدا شدند که همین شرکت‌ها باعث به وجود آمدن پدیده‌ای در اقتصاد آمریکا شدند که بعدها با نام «حباب دات کام» معروف شد.

در حال حاضر بیش از یک میلیارد وب سایت در سطح اینترنت وجود دارد که ۷۵ درصد از آن‌ها از دامنه.com استفاده می‌کنند. این عدد ۲۲۹۰ درصد از زمان حباب دات کام بیشتر است؛ اما چرا در آن زمان بحران اقتصادی به وجود آمد؟

حباب دات کام پدیده‌ای نوظهور برای بازارهای مالی

تا قبل از سال ۱۹۸۵، کسی از کسب و کارهای اینترنتی و سازوکار آن‌ها سر در نمی‌آورد. اکثر کسب و کارها به شکل سنتی اداره می‌شدند و تبلیغات و مشتریان تماماً در دنیای واقعی حاضر بودند. این مسئله باعث می‌شد تا تبلیغات در محدوده جغرافیایی خاص انجام شود و مشتریان کسب و کار نیز محدود به همان محدوده جغرافیایی شوند. بسیاری از شرکت‌های بزرگ برای تبلیغات وسیع‌تر و فروش محصولات به دیگر گستره‌های جغرافیایی هزینه‌های بسیار سنگینی را انجام می‌دادند تا محصولات خود را به فروش برسانند.

اینترنت چهره کسب و کارها را به صورت کامل تغییر داد. دسترسی تمام مردم دنیا به اینترنت باعث شد تا شرکت‌ها محصولات، خدمات و تبلیغات خود را وارد این بستر کنند و به همین دلیل روز به روز شناخته شده تر شوند. این ماجرا سر آغاز پدید آمدن و رشد شرکت‌هایی با پسوند دات کام در سطح اینترنت و بازار بورس آمریکا شد. این شرکت‌ها هر روز بیشتر می‌شدند و قیمت سهامشان به شکلی غیر منطقی افزایش پیدا می‌کرد.

این اتفاق باعث شد تا شاخص نزدک از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ بیش از ۸۰۰ درصد رشد پیدا کند. استارت آپ‌های بسیاری در سایه افزایش شاخص نزدک توانستند که به ثروت‌های بسیاری برسند و پلتفرم خود را توسعه دهند. در طول دهه ۱۹۹۰ عوامل بسیاری در بزرگ‌تر شدن حباب دات کام نقش داشتند که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

چه عواملی باعث بزرگ‌تر شدن حباب دات کام شد؟

در ابتدا به نظر می‌رسید که استقبال مردم از این طرح باعث شده است که حباب دات کام به وجود آید؛ اما این تنها یک نگاه سطحی به بزرگ‌ترین رویداد اقتصادی دهه ۱۹۹۰ آمریکا است. گسترش فعالیت شرکت‌ها در اینترنت باعث ایجاد فضایی دیوانه وار در زمینه تبلیغات و رشد بی پروای شرکت‌ها داشت که عامل اصلی زمین خوردن این استارت آپ‌ها شد. در ادامه خواهیم دید که کمک‌های اقتصادی و جو حاکم چگونه باعث شدند تا حباب دات کام بزرگ‌تر شود.

نرخ بهره پایین در سال‌های ۱۹۹۹ و ۱۹۹۸

هجوم مردم به سمت سرمایه گذاری در شرکت‌های دات کام باعث شده بود تا عده‌ای دیگر احساس عقب ماندگی از این فضا کنند؛ اما نه برای سرمایه گذاری، بلکه برای ساخت استارت آپ دات کامی تا از آن کسب سود کنند. نرخ پایین بهره باعث شده بود تا روند شکل گیری این استارت آپ‌ها تسهیل شود و این پروژه‌ها با حمایت تخفیف‌های مالیاتی نیز رو به رو شدند. این اتفاق سفته بازی در بازار سهام را روز به روز بیشتر کرد تا کار به جایی رسید که در طی یک سال آخر، شاخص نزدک بیش از دو برابر رشد کرد.

در سال‌های آخر دیگر مردم به معیارهایی مانند نسبت قیمت به درآمد (P/E) توجهی نداشتند و هر سهامی با پسوند دات کام را خریداری می‌کردند. بانک‌ها از این فرآیند بسیار راضی بودند و در عرضه اولیه‌ها سود خوبی به جیب زده بودند؛ به همین دلیل هم مردم را به سرمایه گذاری در این حوزه تشویق می‌کردند. در این فرآیند بسیاری از کارمندان شغل خود را رها کردند و روی به بازار سرمایه آوردند تا کار به جایی رسید که وال استریت ژورنال در این باره مقاله‌ای با عنوان «باز اندیشی در ایده عجیب سود آوری» منتشر کرد و مردم را از این کار بازداشت.

هزینه‌های تبلیغاتی شرکت‌های دات کام

در سال ۱۹۹۳ مرورگر موزائیک وارد بازار شد و به کاربران این قابلیت را داد تا به شبکه جهانی اینترنت متصل شوند. استفاده از اینترنت و آموزش دیجیتالی پس از این فرآیند در بین مردم دنیا به امری رایج تبدیل شد. در بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ خانوارهای متصل به اینترنت در آمریکا از ۱۵ درصد به ۳۵ درصد رسیدند تا به کل مردم دنیا ثابت شود که رایانه و اینترنت دیگر کالایی لوکس نیست و به ضرورت تبدیل شده است. تغییر در اقتصاد جهانی کاملاً مشهود بود. اقتصاد چهره جدید خود مبتنی بر فناوری اطلاعات را با تأسیس شرکت‌های جدید به جهانیان نشان می‌داد.

در این بین، بسیاری از استارت آپ‌ها با شعارهایی مانند «سریع بزرگ شو» یا «بزرگ شو یا فراموش شو» گسترش خود را آغاز کردند. جو رقابتی میان شرکت‌های دات کامی به وجود آمده بود که ملاک موفقیت شرکت را به میزان گستردگی و پوشش خدمات آن‌ها گره می‌زد. هر چه قدر تبلیغات وسیع‌تر و گسترده‌تر باشد؛ مردم بیشتری شرکتتان را می‌شناسند و در بازار سهام موفق‌تر عمل خواهید کرد.

ذهنیت «رشد برتر از سود است» در روح تمامی استارت آپ‌ها دمیده شده بود و آن‌ها برای گسترش خود خدمات و محصولات رایگان یا با تخفیف‌های بسیار به مشتریان ارائه می‌دادند. این شرکت‌ها به کارمندان خود تسهیلات تجاری سنگین و تعطیلات لوکس مانند مهمانی دات کام هدیه می‌دادند.

حباب در صنعت ارتباطات

صنعت ارتباطات نیز با اقدامات خود به این قضیه بیشتر دامن می‌زد. شرکت‌های تجهیزات مخابراتی برای توسعه اینترنت ۵۰۰ میلیارد دلار هزینه کردند و امکاناتی مانند فیبر نوری، سوئیچ‌های جدید و شبکه‌های بی سیم را به زیر ساخت‌ها اضافه کردند. در چندین ایالت آمریکا قوانین تجاری و مالیاتی مطلوبی تصویب شده بود تا شرکت‌ها به گسترش هر چه سریع‌تر امکانات اینترنت تشویق شوند.

در کشورهای اروپایی نیز وضعیت به همین شکل ادامه داشت. در یک حراجی انگلیسی نزدیک به 22.5 میلیارد پوند برای توسعه فناوری 3G در سال ۲۰۰۰ جمع آوری شد؛ این در حالی بود که آلمانی‌ها چند ماه بعد ۳۰ میلیارد دلار را برای این کار اختصاص دادند.

حباب دات کام چگونه ترکید؟

رشد دیوانه وار شرکت‌های دات کامی در سال ۲۰۰۰ بیش از ظرفیت بازار بود. برای مثال، سهام شرکت کوالکام در پایان سال ۱۹۹۹ نزدیک به ۲۶۱۹ درصد افزایش قیمت داشت و ۱۲ سهام دیگر نزدک نیز بیش از ۱۰۰۰ درصد رشد را به خود دیده بودند. در این زمان سرمایه گذاری شخصی در بازار به اوج خود رسیده بود و اصطلاح «میلیونرهای کاغذی» از همان زمان باب شد. در ادامه سلسله اتفاقاتی را بررسی می‌کنیم که منجر به ترکیدن حباب دات کام شد.

پایان سفته بازی با خروج سرمایه‌های بزرگ

بسیاری از کارآفرینان و میلیونرهای بزرگ آمریکایی در پایان دهه ۱۹۹۰ اعلام کردند که سهام خود را فروخته اند یا اینکه برای محافظت از سرمایه‌شان وارد برنامه‌های پوششی بیمه شده‌اند. برخی از سرمایه گذاران بزرگ بازار بورس مانند جان تمپلتون نیز با اعلام «جنون موقت» و «فرصتی یک باره در زندگی» سرمایه خود را در بالاترین نقطه حباب از بورس خارج کردند یا به شرکت‌های S&P انتقال دادند.

پس از این خروج سرمایه، سهام شرکت‌های دات کام وارد دوره‌های قفل شش ماهه شدند و سایر سرمایه گذاران نتوانستند که سرمایه‌های خود را بیرون بکشند. در همین هنگام، مدیران شرکت دات کام نیز سهام خود را در بازار برای فروش گذاشتند و در نتیجه قیمت سهام با سرعت سرسام آوری به سمت دره‌های سقوط حرکت کرد.

افزایش هزینه‌های تبلیغاتی شرکت‌های دات کام

شرکت‌های دات کام به قدری هزینه برای تبلیغات کرده بودند که دیگر قادر به پاسخگویی مشتریان خود نبودند. هزینه‌های گزاف مهمانی‌ها و تسهیلات تجاری برای کارمندان به حدی بالا رفته بود که شرکت‌ها عملاً هیچ سودی نمی‌کردند و همواره با ضرر مواجه بودند. این مسئله باعث شد تا گزارش‌های ضرر و زیان شرکت‌ها منتشر شود و عملاً سقوط سهام آن‌ها با سرعت شکل بگیرد.

افزایش نرخ بهره آمریکا و بحران مالی ۱۹۹۷ آسیا

دو رخداد بزرگ در پایان دهه ۱۹۹۰ باعث شد تا شدت ترکیدن حباب دات کام بیشتر شود. فدرال رزرو نرخ بهره بانکی را افزایش داده بود که منجر به بحران مالی در آسیا شد. از طرف دیگر، سرمایه‌های مردم در بورس نیز به سمت بانک‌ها بازگشت. این سیل خروج سرمایه از بازار بورس و بحران اقتصادی در آسیا باعث شده بود که اعتماد مردم نسبت به بازار سرمایه از بین برود و دیگر سرمایه گذاری چشمگیری در این قسمت انجام نشود.

این مسئله حتی بر سرمایه گذاری‌های صنعت ارتباطات نیز تأثیر منفی گذاشت. بسیاری از سرمایه گذاران تصمیم گرفتند که سرمایه‌های چند میلیاردی خود برای توسعه را باز پس بگیرند و دیگر حراجی‌های مربوط به توسعه صنعت ارتباطات طرفداری نداشت. بدهی‌های شرکت‌ها کم کم بالا رفت و منجر به ورشکستگی آن‌ها شد.

ورشکستی شرکت‌های دات کام یکی پس از دیگری

در سال ۲۰۰۰ شاخص نزدک همچنان در حال ریزش بود. مردم سعی داشتند تا قبل روز مالیات سهام‌های خود را بفروشند تا شامل قانون پرداخت مالیات برای سودهای محقق شده نشوند. شرکتی مانند Pets.com که از آمازون پشتیبانی می‌کرد؛ دقیقاً ۹ ماه پس از راه اندازی با سر و صدای زیاد اعلام ورشکستگی کرد و از بیزنس کنار کشید.

شرکت مایکروسافت نیز با باخت خود در پرونده‌ای که دولت آمریکا علیه آن تنظیم کرده بود، بخش عظیمی از سرمایه گذاران خود را از دست داد. در حالی که اکثر شرکت‌های دات کام بیش از ۷۰ درصد از ارزش خود را از دست داده بودند؛ حملات ۱۱ سپتامر نیز آغاز شد و نقدینگی بازار بورس سریع‌تر از هر زمانی تخلیه شد.

تمامی شرکت‌های دات کام مشغول فروش دارایی‌های خود بودند تا بدهی‌های خود را تسویه کنند. بسیاری از شرکت‌های بزرگ از بین رفتند و در این میان خرده فروشی‌های مانند eBay و آمازون در دنیا سر بلند کردند. داستان گذر از بحران حباب دات کام قصه دیگری است که در ادامه تعریف خواهیم کرد.

پس از ترکیدن حباب دات کام چه اتفاقاتی افتاد؟

در پایان رکود بازار سهام در سال ۲۰۰۲، نقدینگی ۵ تریلیون دلار کاهش پیدا کرده بود و شاخص نزدک ۷۸ درصد از اوج خود فاصله گرفته بود. شرکت‌های ورشکسته دات کام یکی پس از دیگری منحل می‌شدند. صنایع تبلیغاتی و حمل و نقلی با کاهش تقاضا رو به رو شدند که باعث شد تا فعالیت‌های خود را کاهش دهند و بسیاری از کارمندان خود را اخراج کنند. با این حال بسیاری از شرکت‌ها تا سال ۲۰۰۴ زنده ماندند و با ارزش پایین‌تر سهام کار خود را ادامه دادند.

مدیران بسیاری از شرکت‌ها به جرم کلاه برداری از سرمایه گذاران به زندان افتادند و جریمه‌های سنگینی علیه این شرکت‌ها بریده شد. انجمن‌های اینترنتی بزرگی مانند Yahoo Finance دیگر کاربر خاصی نداشت و در نتیجه تعطیل شد. اخراج برنامه نویسان باعث شد تا بازار کار عمومی اشباع شود و تقاضا برای رشته‌های کامپیوتر تا حد زیادی پایین بیاید.

اما این پایان کار برای شرکت‌های حوزه فناوری نبود. با ادغام استارت آپ‌های کوچک در شرکت‌های بزرگ مانند eBay، آمازون، گوگل و انویدیا فصل دیگری برای کسب و کارهای اینترنتی آغاز شد. این شرکت‌ها توانستند تا به صورت منطقی سلطه خود بر بازار بورس آمریکا را افزایش دهند و در حال حاضر به تأثیر گذارترین شرکت‌ها در زمینه فناوری و شاخص کل بورس آمریکا تبدیل شوند.

نتیجه گیری

جنون بسیار زیادی که در دهه ۱۹۹۰ باعث شد تا حباب دات کام به وجود بیاید، در کنار تمامی ضرر و زیان‌هایی که به سرمایه گذاران وارد کرد؛ اما از سوی دیگر باعث رشد و توسعه صنعت اینترنت شد. در واقع باید گفت این حباب باعث شد تا بسیاری سرمایه‌های خود را به این قسمت از بازار سرازیر کنند و در نهایت ستون فقراتی مستحکم را برای اینترنت بسازند. بسیاری از نرم افزارهای کارآمد، پایگاه‌های داده و سرورهای بزرگ در این زمان ساخته شدند. این جنبه‌های مثبت حباب را نمی‌توان نادیده گرفت و نباید همواره ضرر و زیان‌ها را به بدی توصیف کرد.

سؤالات متداول