بانک‌های مرکزی یک سری توکن‌های دیجیتال را که شبیه به ارزهای دیجیتال هستند، صادر و توزیع می‌کند که اصطلاحا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نامیده می‌شوند. ارزش پول فیات هر کشور روی توکن‌های دیجیتال صادر شده از بانک مرکزی آن‌ها تاثیر گذار است. بانک مرکزی بسیاری از کشورها در حال گسترش صدور این توکن‌ها هستند و حتی بعضی از آن‌ها به مرحله‌ی اجرایی رسیده اند. ایران بروکر قصد دارد در ادامه‌ی مطلب شما را هر چه بیشتر با توکن‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی آشنا کند؛ پس با ما همراه باشید.
آشنایی با ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
در گذشته جهت معامله کردن، مبادله کالا و یا دریافت خدمات تنها از ارزهایی با پشتوانه‌ی طلا یا نقره مانند پول و سکه استفاده می‌کردند. اما امروزه امکان انجام این تبادلات از طریق ارزهای فیات که در واقع نوعی ثبت تراکنش‌ها به صورت دیجیتال و مبتنی بر اعتبار هستند، فراهم شده است. هرچند که هنوز خرید و فروش‌ها از طریق ارزهای فیزیکی در حال انجام است ولی سرعت استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به طور قابل توجهی پس از وقوع پاندمی کرونا در بسیاری از کشورها افزایش یافته است.
با ابداع و گسترش ارزهای دیجیتال بر پایه‌ی فناوری شبکه‌ی بلاکچین، کشورهایی که نقدینگی پایین دارند و فاقد ارزهای دیجیتال هستند، علاقه‌مند به این بازار شده اند؛ بنابراین، در صورتی که دولت‌ها و بانک‌های مرکزی آن‌ها، از این سیستم حمایت کنند و ارزهای دیجیتال تحت نظارت آن‌ها به عنوان ارز رایج شناخته شوند، این ارزها از اعتباری مانند ارزهای فیات برخوردار خواهند شد.
اهداف رمزارز بانک مرکزی
در بسیاری از کشورهای دنیا ۹۵ درصد از افراد بزرگ‌سال حساب بانکی دارند اما، تنها ۱۳ درصد آن‌ها از خدمات مالی پر هزینه‌ای مثل حواله، نقدینگی چک‌ها و وام‌هایی با بازپرداخت روز شمار استفاده می‌کنند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) تا حدود زیادی می‌توانند این مشکل را برطرف کنند؛ زیرا هدف اصلی آن‌ها ایجاد امنیت مالی، حریم خصوصی، قابلیت دسترسی و انتقال آسان برای کسب و کارها و مصرف کنندگان آن است. علاوه بر آن، کاهش هزینه‌های نگهداری موارد مورد نیاز سیستم مالی مجموعه ها و کاهش هزینه ی تراکنش‌های فرامرزی آن‌ها، از دیگر اهداف ارزهای دیجیتال بانک مرکزی است. همچنین، گزینه‌های کم هزینه‌تری را در اختیار افرادی قرار می‌دهد که، در حال حاضر از روش‌های دیگری برای انتقال پول استفاده می‌کنند.
یکی از معایب ارزهای دیجیتال نوسان شدید آن ها است که می‌تواند فشار روانی زیادی را بر روان و اقتصاد خانوار ها، کسب کارها و مشتریان آن‌ها وارد کند که در دید کلان این خود عامل موثری بر ثبات کلی یک اقتصاد می‌تواند باشد. بنابراین، ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی راه حل مناسبی برای این مسئله هستند و از قابلیت برقراری ثبات اقتصادی برخوردارند.
انواع ارز دیجیتال بانک مرکزی
به طور کلی دو نوع ارز دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد: عمده فروشی و خرده فروشی. همانند ارزهای فیزیکی، در درجه‌ی اول موسسات مالی از ارزهای عمده فروشی استفاده می‌کنند و خرده فروشی نیز برای مصرف کنندگان و مشاغل کوچک‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عمده فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
عمده فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در واقع مانند ذخایر نگهداری شده در بانک مرکزی است. به طوری که بانک‌ها حسابی را در اختیار برخی موسسات مالی جهت سپرده‌گذاری وجوه و یا تسویه‌ی نقل و انتقالات بین بانکی قرار می‌دهند. به دنبال آن بانک‌های مرکزی می‌توانند با استفاده از ابزارهای سیاست پولی مانند تغییر ذخایر یا توازن سود ذخایر بر وام دهی و تعیین نرخ بهره تاثیر بگذارند.
خرده فروشی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
در این روش دولت به صورت مستقیم و بدون دخالت هیچ گونه واسطه‌ای توکن‌ها را در اختیار مشاغل و مصرف کنندگان قرار می‌دهد. در نتیجه‌ی این روش، به دلیل حذف نهادهای واسطه و امکان ورشکستگی آن‌ها از بین خواهد رفت و به نوعی سرمایه‌ی مردم تضمین خواهد شد. به طور کلی دو نوع عرضه‌ی خرد ارزهای دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد که از لحاظ نحوه‌ی دسترسی و نحوه‌ی استفاده‌ی کاربران متفاوت هستند.
- توکن‌هایی که از طریق کلیدهای خصوصی یا عمومی خرده فروشی می‌شوند. این نوعی مدل اعتبارسنجی است که کاربران می‌توانند در آن به صورت ناشناس تراکنش انجام دهند.
- روش خرده فروشی بر اساس حساب که در این روش کاربران برای انجام تراکنش حتما نیاز به داشتن یک حساب و دارند که به این منظور، نیاز است که از قبل کاربران احراز هویت کرده باشند؛ بنابراین مبدا و مقصد این تراکنش‌ها کاملا مشخص است.
نکته مهمی که وجود دارد آن است که، عمده فروشی و خرده فروشی در تقابل با یکدیگر نیستند. بلکه هر دوی آن‌ها می‌توانند در یک سیستم اقتصادی به طور همزمان توسعه یافته و مورد استفاده قرار گیرند.
مشکلات ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
طبق جدول زیر فدرال رزرو طی گزارشی به بررسی مسائلی که CBDCها با آن‌ها مواجه می‌شوند و مسائلی که قبل از طراحی و اجرای موفقیت‌آمیز آن‌ها باید مد نظر قرار داده شوند، پرداخته است.
جدول شماره ی 1- گزارش فدرزال رزو درباره مسائلی که ارز های دیجیتال بانک مرکزی با آن ها مواجه می شوند و مسائلی که قبل از تولید این ارز ها باید مورد توجه قرار بگیرند.
| مسائلی که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با آن‌ها مواجه می‌شوند | مسائلی که قبل طراحی و اجرا باید مورد توجه قرار بگیرند |
| عدم وجود ریسک نقدینگی و اعتباری | ایجاد تغییرات در ساختار مالی |
| بهبود پرداخت‌های فرامرزی | ثبات نظام مالی |
| پشتیبانی از وجهه‌ی بین المللی دلار | اثر بخشی سیاست پولی |
| فراگیری مالی | حریم خصوصی و امنیت شخصی |
| گسترش دسترسی عمومی | امنیت سایبری |
مسائل مهم قابل توجه قبل از ساخت ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
ایجاد تغییرات در ساختار مالی یک کشور، می‌تواند تاثیرات چشم گیری بر اقتصاد خانوارها، سرمایه‌گذاری‌ها، ذخایر ارزی، نرخ بهره، ارائه‌ی خدمات مالی و بطور کلی اقتصاد جامعه بگذارد. یکی دیگر از اثرات جایگزینی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با ارزهای فیات هر کشور، ثبات نظام مالی است. به طور مثال، ممکن است بانک مرکزی در زمان بحران مالی نقدینگی لازم جهت برداشت متقاضیان را نداشته باشد که این مشکل را ارزهای دیجیتال برطرف می‌کنند.
بانک‌های مرکزی عواملی چون نرخ بهره، تورم، وام دهی و مخارج را از طریق ابزارهای سیاست پولی خاصی کنترل می‌کنند که خود این مسئله نیز می‌تواند بر نرخ اشتغال تاثیر بگذارد؛ بنابراین، بانک‌ها باید مطمئن شوند که این ارزها می‌توانند این قابلیت را در اختیارشان قرار دهد.
حریم خصوصی و امنیت شخصی یکی از مهمترین مسائلی است که می‌تواند به وسیله‌ی نظارت مقامات مالی بر جرایم مالی، عموم را جهت سرمایه‌گذاری در این بازار ترغیب کند. همچنین نظارت مقامات به دلیل جلوگیری از پول شویی و تامین مالی تروریسم با اهمیت است. امنیت سایبری ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیز مانند ارزهای دیجیتال بسیار مهم است و بنابراین همانطوری که ارزهای دیجیتال در گذشته سارقان و کلاه برداران را به خود جذب کرده است می‌تواند نظر آن‌ها را به سمت توکن‌های صادره از بانک مرکزی نیز جلب کند.
مسائلی که ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بعد از صدور با آن ها مواجه می شوند
بر اساس جدول شماره بالا از طریق حذف واسطه ریسک حاصل از ورشکستگی واسطه‌ها از بین رفته و تمام مسئولیت بر عهده‌ی بانک مرکزی خواهد بود. از طرف دیگر، به دلیل ارتباطات قضایی بالا بین دولت‌ها و کوتاه شدن مسیرهای پیچیده‌ی توزیع، هزینه‌های ناشی از مبادلات برون مرزی به میزان زیادی کاهش پیدا خواهد کرد. همچنین، چون دلار هنوز پر کاربردترین ارز دنیا محسوب می‌شود؛ بنابراین، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی آمریکا می‌توانند از برتری خود پشتیبانی کرده و آن را حفظ کنند.
فراگیری مالی به این معنا است که مردم بدون نیاز به بانک می‌توانند به یک ساختار مالی دسترسی پیدا کنند و هزینه‌های اجرایی دولت در این زمینه حذف خواهند شد. با گسترش دسترسی عموم به بانک‌های مرکزی از طریق ارزهای دیجیتال آن‌ها دیگر نیازی به هزینه‌های سنگین فراهم‌سازی زیر ساخت‌های لازم برای این کار را نخواهند داشت.
تفاوت ارزهای دیجیتال بانک مرکزی و سایر ارزهای دیجیتال
قوانین سخت و پیچیده برای محدود کردن تراکنش‌های ارزهای دیجیتال وجود ندارند. به سختی جعل و تکثیر می‌شوند و از طریق مکانیسم‌های توافق عمومی امنیت آن‌ها برقرار می‌شود. اما ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با اینکه طراحی‌ای شبیه به سایر ارزهای دیجیتال شده دارند، اما لزوما نیاز به استفاده از فناوری بلاک چین یا مکانیسم‌های توافق جمعی (اجماع) ندارند.
به‌علاوه، ارزهای دیجیتال غیر متمرکز و تنظیم نشده هستند و بر اساس میزان علاقه، احساسات و استفاده سرمایه گذاران ارزش پیدا می‌کنند. این داراریی‌ها ثبات لازم را نداشته و به نوعی جهت سفته بازی کاربرد دارند؛ بنابراین بعید است بتوان از آن‌ها در یک سیستم مالی با ثبات استفاده کرد. اما بر خلاف کریپتو کارنسی، ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با هدف ایجاد ثبات و ایمنی طراحی شده‌اند و ارزشی معادل ارزهای فیات را دارند.
نگاهی اجمالی به ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در کشورها
بسیاری از بانک‌های مرکزی و کشورها برنامه‌های آزمایشی و پروژه‌های تحقیقاتی درباره قابلیت ارزهای دیجیتال بانک مرکزی دارند. ۹ کشور و منطقه‌ای که از سال ۲۰۲۲ ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را راه اندازی کرده‌اند به قرار زیر هستند:
باهاما، آنتیگوا و باربودا، سنت کیتس و نویس، مونسرات، دومینیکا، سنت لوسیا، سنت وینسنت و گرنادین ها، گرانادا، نیجریه.
در حال حاضر ۸۰ کشور دیگر پروژه‌های ابتکاری و در دست اقدام ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را در دست اقدام دارند. تعدادی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- در فوریه‌ی ۲۰۲۲، بانک مرکزی هند اعلام کرد که از روپیه‌ی دیجیتال خود تا پایان ۲۰۲۳ رو نمایی خواهد کرد.
- جامائیکا در اگوست ۲۰۲۲ اولین دسته از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود را مینت کرد. و انتظار می‌رفت که در سال ۲۰۲۲ پروژه‌ی CBDC خود را راه اندازی کند.
- آمریکا در حال بررسی نحوه بهینه‌سازی سیستم ارزهای دیجیتال بانک مرکزی خود، پرداخت داخلی، افزایش کارایی آن و کاهش هزینه‌ها است. به طوریکه پرزیدنت بایدن در مارس ۲۰۲۲، دستور داد که، آژانس‌های فدرال زیر ساخت‌های لازم برای صدور این ارزها را فراهم سازند.
- بانک انگلستان هنوز در حال بررسی موضوع ادغام ارزهای دیجیتال بانک مرکزی در سیستم مالی خود است.
- بانک کانادا هم در حال تحقیقات جهت اجرایی کردن CBDCها است.
- بانک مرکزی ایران به دنبال راه‌ندازی ارز دیجیتال ریال است. ارز دیجیتال ملی ایران در فاز اول به عنوان توکن و ابزار پرداخت برای تبادلات بین بانکی و در فاز دوم پرداخت‌های خرد بین افراد جامعه است. همچنین نقش بانک‌های تجاری در این ارز دیجیتال تایید تراکنش‌ها و نگهداری از دفاتر کل به شمار می‌رود.
کلام آخر
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با آن که بسیار به کریپتو کارنسی شباهت دارند اما یکی نیستند. بر خلاف کریپتو کارنسی این‌ها تحت نظارت بانک مرکزی می‌باشند و به صورت متمرکز کنترل می‌شوند. CBDCها از نظر نحوه‌ی مدیریت، عرضه و حریم خصوصی تفاوت‌های اساسی با ارزهای دیجیتال دارند. برخی، عرضه‌ی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را روشی جهت ایجاد کنترل بیشتر بر نظام مالی کشورها در مقایسه با ارزهای دیجیتال غیر متمرکز می‌دانند. در پایان ایران بروکر از شما دعوت می‌کند جهت به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره دنیای ارزهای دیجیتال با مجله ایران بروکر همراه باشید.
آیا ارز دیجیتال بانک مرکزی یک کریپتوکارنسی است؟
با وجود اینکه ایده‌ی ایجاد ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از کریپتو کارنسی (رمزارز) برگرفته شده اند، اما با این حال این دو با هم متفاوت‌اند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی تحت نظارت و کنترل بانک‌های مرکزی هستند؛ در صورتی که رمزارزها کاملا غیر متمرکز بوده و توسط مرجع خاصی مدیریت نمی‌شوند.
آیا ایران ارز دیجیتال بانک مرکزی دارد؟
ریال دیجیتال به درخواست بانک مرکزی توسط شرکت خدمات انفورماتیک طراحی شده تا در راستای توسعه خدمات نظام بانکی کشور و استفاده از فناوری‌های نوین به کار گرفته شود.
آیا ایالات متحده‌ی آمریکا ارز دیجیتال بانک مرکزی دارد؟
از مارچ ۲۰۲۲ تا به حال ارز دیجیتالی برای بانک مرکزی آمریکا ثبت نشده است. اما فدرال رزرو و شعبه‌های آن در حال تحقیق درباره این ارز و راه اجراسازی آن در آمریکا هستند. سیستم مالی آمریکا و رئیس جمهور آن پیشنهاد به توسعه‌ی یک استراتژی ملی بر پایه‌ی ارزهای دیجیتال کرده اند.
آیا ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بر پایه‌ی شبکه‌ی بلاک چین است؟
با وجود اینکه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی قابلیت این را دارند که بر پایه‌ی شبکه‌ی بلاک چین باشند اما نیازی به این کار ندارند. بانک فدرال رزرو بوستون و موسسه ابداع کننده ارز دیجیتال میشگان طبق تحقیقاتی که انجام داده است متوجه شده‌اند که دفتر کل توزیع می‌تواند بر کارایی و مقیاس‌پذیری ارزهای دیجیتال بانک مرکزی اختلال ایجاد کند.
