سیاست پولی بانک مرکزی چیست؟ چه ابزارهایی برای اجرای آن وجود دارد؟

بانک مرکزی در هر کشور، مهم‌ترین نهاد حکمرانی بر پول ملی است. این نهاد در کشورهای مختلف با سطح خاصی از استقلال نسبت به دولت فعالیت می‌کند و مسئولیت کنترل ارزش پول ملی را بر عهده دارد. همچنین بانک مرکزی به‌صورت مستقیم در کنترل تورم و همچنین کمک به خروج اقتصاد کشور از رکود نقش ایفا می‌کند.

سیاست‌های این نهاد روی میزان اشتغال، رشد اقتصادی، وضعیت بازارهای مالی و … تاثیرگذار است. از این سیاست‌ها به عنوان سیاست پولی یاد می‌شود. در ادامه این مطلب می‌فهمیم که منظور از سیاست پولی چیست و ابزارهایی را که برای پیاده‌سازی آن وجود دارند، بررسی می‌کنیم.

سیاست پولی چیست؟ | Monetary Policy

به‌زبان ساده، باید بگوییم که سیاست پولی (Monetary Policy) اقدامات بانک مرکزی با هدف کنترل نقدینگی در اقتصاد یک کشور است. این اقدامات بعضاََ با هدف کنترل تورم و در گاهی اوقات به‌دلیل کمک به‌ رها شدن اقتصاد کشور از رکود، در دستور کار قرار می‌گیرند.

بانک مرکزی با سیاست‌های پولی، پول را به اقتصاد یک کشور تزریق می‌کند و از این طریق به‌دنبال تحریک تقاضا در طرف مصرف‌کننده به‌منظور رشد فعالیت‌های تولیدی و خدماتی است. این امکان وجود دارد که بانک مرکزی در شرایطی تصمیم به خروج پول از اقتصاد بگیرد تا به‌این ترتیب، تورم را مهار کند.

ابزارهای سیاست پولی چیست؟

موضوع بسیار مهمی که باید بررسی کنیم، این است که بانک مرکزی از چه ابزارهایی برای انجام سیاست‌های پولی خود استفاده می‌کند؟ روی‌هم‌رفته در هر کشوری 4 ابزار اصلی در اختیار بانک مرکزی قرار دارد. البته دقت داشته باشید که الزاماََ بانک مرکزی از تمام ابزارها به‌صورت هم‌زمان استفاده نمی‌کند. در ادامه ماهیت هر یک از ابزارهای این نهاد را بررسی می‌کنیم.

عملیات بازار آزاد (Open Market Operations)

خریدوفروش اوراق بهادار از سوی بانک مرکزی تحتِ‌عنوان عملیات بازار آزاد شناخته می‌شود. برای کاهش جریان نقدینگی، اوراق بهادار با سررسید و سود مشخص فروخته می‌شود. همچنین برای افزایش نقدینگی، اوراق بهادار موجود در اختیار بانک‌ها، خریداری می‌شود.

اوراق خزانه‌داری آمریکا یکی از نمونه‌های رایج در این زمینه است که میزان انتشار آن روی اقتصاد این کشور تأثیر می‌گذارد. در ایران هم بانک مرکزی به‌نمایندگی از دولت بعضاََ از این ابزار استفاده می‌کند. سرمایه جمع‌آوری‌شده نیز بسته به‌سیاست‌های موجود برای سرمایه‌گذای در پروژه‌های عمرانی مختلف استفاده می‌شود.

نسبت ذخیره نقدی (Cash Reserve Ratio)

در هر کشور، بانک‌ها موظف هستند که حداقل نسبت مشخصی از سپرده‌هایی که نزد آن‌ها قرار می‌گیرند را در خزانه نگه‌دارند. حداقل مقدار ذخیره بانک‌ها از سوی بانک مرکزی تعیین می‌شود. هر چه این نسبت افزایش یابد، بانک‌ها منابع کمتری برای پرداخت تسهیلات خواهند داشت.

در نتیجه حجم پول در گردش کاهش می‌یابد. برعکس با کاهش این نسبت، پول در اختیار بانک‌ها برای اعطای وام افزایش پیدا می‌کند.

نرخ بهره (Interest Rate)

نرخ بهره اصلی‌ترین نماد سیاست‌های پولی بانک مرکزی در کشورهای مختلف است. نرخ بهره، مقدار سود دریافتی از سوی بانک مرکزی برای ارائه وام به بانک‌ها است. هر چه نرخ بهره افزایش پیدا کند، تمایل بانک‌ها به دریافت وام کاهش می‌یابد.

از سویی دیگر، بانک‌ها هم وام با نرخ بهره بیشتری به مشتریان اعطا می‌کنند. در نتیجه، مشتریان هم به‌دلیل بازپرداخت سنگین برای دریافت وام کمتر ترغیب می‌شوند.

این موضوع موجب کاهش پرداخت تسهیلات می‌شود. تسهیلات بانکی را باید نماد تأمین مالی کسب‌وکارها برای توسعه فعالیت‌هایشان دانست. وقتی بنگاه‌های اقتصادی امکان دریافت وام را نداشته باشند، بدیهی است که قادر به پیشبرد برنامه‌های اقتصادی خود نخواهند بود.

سقف اعتبار (Credit Ceiling)

بانک‌ مرکزی گاهی اوقات به‌جای تغییر نرخ بهره، دست روی تغییر سقف اعتبار دریافت وام بانک‌ها می‌گذارد و دستورالعمل‌هایی را وضع می‌کند. مثلاََ اگر قرار باشد سقف اعتبار دریافت وام یک بانک کاهش یابد، آیین‌نامه‌های سخت‌گیرانه‌ای از سوی بانک مرکزی ابلاغ می‌شوند تا بانک‌ها موظف باشند اعتبارات خود را به بخش خاصی از متقاضیان اختصاص دهند.

این ابزار سیاست پولی نه‌تنها برای کنترل متغیرهای اقتصادی نقش دارد، بلکه می‌تواند در پیشبرد سایر سیاست‌های اجتماعی، فرهنگی و … در هر کشوری نقش‌آفرینی کند. مثلاََ در ایران مانند بسیاری از کشورها، وام فرزندآوری یا ازدواج به‌عنوان یک ابزار سیاست پولی برای کمک به‌افزایش جمعیت در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد.

انواع سیاست پولی بانک مرکزی

سیاست‌های پولی در یک دسته‌بندی کلی به دو گروه انبساطی و انقباضی تقسیم می‌شوند. در این قسمت لازم است کمی درباره هر یک از آن‌ها توضیح دهیم تا پس از آن تأثیر سیاست‌های پولی بر بازارهای مالی را راحت‌تر تشریح کنیم.

سیاست پولی انبساطی

زمانی که اقتصاد یک کشور دچار رکود می‌شود، سیاست پولی انبساطی در دستور کار قرار می‌گیرد. در این شرایط، بانک مرکزی تلاش می‌کند تا ابزارهای در اختیار خود را برای افزایش نقدینگی هدایت‌شده به‌منظور رشد اقتصادی استفاده کند. اصلی‌ترین ابزار سیاست انبساطی، کاهش نرخ بهره است.

این اتفاق باعث می‌شود تا بانک‌ها و مشتریان آن‌ها برای دریافت وام تشویق شوند. اتفاقی که می‌تواند تقاضای کالا و خدمات را در اقتصاد افزایش دهد و ضمناََ نقدینگی موردِنیاز کسب‌وکارها را برای توسعه فعالیت‌هایشان فراهم آورد تا شاهد افزایش اشتغال‌زایی در کشور باشیم.

در کنار آن بانک مرکزی می‌تواند حداقل نسبت ذخیره نقدی بانک‌ها را کاهش دهد. به‌این ترتیب بانک‌ها امکان پرداخت تسهیلات بیشتری را خواهند داشت. افزایش سقف اعتبار وام بانک‌ها نیز کارکرد مشابهی دارد.

سیاست پولی انقباضی

در شرایطی که اقتصاد یک کشور دچار تورم بالا می‌شود سیاست پولی انقباضی در دستور کار قرار می‌گیرد. در این شرایط، بانک مرکزی تلاش می‌کند تا ابزارهای در اختیار خود را برای کاهش نقدینگی به‌منظور کنترل تورم استفاده کند. اصلی‌ترین ابزار سیاست انقباضی، افزایش نرخ بهره است.

این اتفاق باعث می‌شود تا بانک‌ها و مشتریان آن‌ها به‌دلیل هزینه‌های بالای بازپرداخت، تمایل چندانی برای دریافت وام نداشته باشند؛ به‌همین دلیل تقاضای کالا و خدمات کاهش می‌یابد. کسب‌وکارها هم امکان دنبال‌کردن برنامه‌های توسعه خود را نخواهند داشت. موضوعی که تأثیر منفی روی اشتغال‌زایی دارد.

در کنار آن بانک مرکزی می‌تواند حداقل نسبت ذخیره نقدی بانک‌ها را افزایش دهد. به این ترتیب بانک‌ها امکان پرداخت تسهیلات کمتری را خواهند داشت. کاهش سقف اعتبار وام بانک‌ها نیز کارکرد مشابهی دارد.

تأثیر سیاست‌های پولی بر بازارهای مالی چیست؟

یکی از بحث‌های کلیدی در تحلیل فاندامنتال بازارهای مالی، ارزیابی تأثیر سیاست‌های پولی است. سیاست‌های انبساطی معمولاََ نقدینگی موجود در اقتصاد را افزایش می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود تا شاهد ورود سرمایه بیشتری به بازارهای مالی باشیم. در نتیجه سیاست‌های پولی انبساطی در حالت عادی باید زمینه‌ساز رشد بازارهای مالی باشند. البته از سویی دیگر، سیاست‌های انبساطی می‌توانند زمینه‌ساز کاهش ارزش پولی ملی هم باشند!

در نقطه مقابل، سیاست‌های پولی انقباضی موجب کاهش نقدینگی می‌شوند. از سویی دیگر، سودآوری بالای سپرده‌گذاری بانک‌ها باعث می‌شود که بسیاری از افراد به‌دلیل ریسک کمتر، سرمایه‌گذاری در بانک‌ها را به بازارهای مالی ترجیح دهند. به‌همین دلیل سیاست‌های انقباضی همواره منجر به روند نزولی بازارهای مالی می‌شوند.

کلام پایانی

در این مطلب بررسی کردیم که منظور از سیاست پولی چیست و بانک‌های مرکزی با استفاده از چه ابزارهایی، سیاست‌های انبساطی یا انقباضی خود را پیاده می‌کنند. حتما برای سرمایه‌گذاری در بورس، فارکس و بازار ارزهای دیجیتال باید نیم نگاهی به‌سیاست‌های پولی کشورهای اقتصادی قدرتمند داشته باشید. دنبال‌کردن تقویم اقتصادی فارکس (Forex Factory) برای آگاهی از اخبار مربوط به این حوزه، ضروری است.

سوالات متداول