حقیقت فارکس در ایران این است که فعالیت شهروندان ایرانی در بازار فارکس منع قانونی ندارد و تاکنون قانونی که شهروندان عادی مخاطب آن باشند، در مجلس شورای اسلامی تصویب نشده است. همچنین، اخباری که گاه و بی‌گاه درباره رفع ممنوعیت فارکس منتشر می‌شوند، به دلیل برداشت اشتباه از یک ماده قانونی مربوط به «کارگزاران بورس ایران» است که در سال ۱۳۸۴ به تصویب رسیده و مربوط به «کارگزاران فارکس» نیست.
وضعیت فارکس در ایران؛ ایا فارکس در ایران قانونی است؟
فارکس در ایران به دلیل عدم اطلاع رسانی شفاف، تا حدودی در پرده ابهام قرار دارد، اما نکته‌ای که با قاطعیت می‌توان گفت این است که برخلاف آنچه در محافل مختلف درباره قانون ممنوعیت فعالیت شهروندان ایران در بازار فارکس از سوی دولت نقل میشود، برای فعالیت شهروندان ایران در فارکس هیچ منع قانونی وجود ندارد.
برخی با استناد به «قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران» فعالیت شهروندان ایران در فارکس را ممنوع می‌دانند، اما این قانون چیست و ماده ۴۹ قانون بازار اوراق بهادار چه می‌گوید؟ بندهای این قانون را می‌توانید مطالعه کنید. منظور از «کارگزار» در این ماده قانونی، به کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار اشاره دارد، نه کارگزاران بازار فارکس!
با این حال طبق همین سند، فعالیت کارگزاران فارکس خارجی در ایران ممنوع است! به همین دلیل است که در حال حاضر هیچ بروکری در ایران دفتر ندارد.
از سوی دیگر، برخی افراد نیز با استناد به بخشنامه شماره ۱۲۱/۲۸۵۸۵۴ مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۰۷ فعالیت در بازار فارکس را ممنوع می‌دانند. اما در این بخشامه چه مواردی مطرح شده است؟
همان‌طور که مشاهده میشود، این بخشنامه برای شرکت‌های کارگزاری بورس صادر شده و آن‌ها را از هرگونه فعالیت در زمینه برگزاری دوره‌های آموزشی یا توصیه به معامله توسط کارگزاران، نمایندگان کارگزاران و پرسنل آن‌ها در تمامی شعب و نمایندگی‌های تحت نظارت آنان منع کرده است.
با این حال، تاکنون برای فعالان بازار فارکس نه تنها مشکل خاصی ایجاد نشده بلکه دوره‌های حرفه‌ای آموزش معامله‌گری در برخی از بزرگ‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه شریف از سوی اساتید به‌نام و تریدرهای حرفه‌ای به صورت رسمی یا غیر رسمی برگزار شده یا می‌شوند.
در حال حاضر، مشکل تمام تریدرهای بازار فارکس این است که نمی‌دانند آیا فعالیت در فارکس ممنوع است یا خیر! از یک سو سازمان بورس و بانک مرکزی در سال ۱۳۹۰ فعالیت در فارکس را برای عموم مردم ممنوع اعلام کرده‌اند اما از سوی دیگر، این موضوع در مجلس تبدیل به قانون نشده است و تا زمانی که «قانون منع فعالیت در فارکس برای عموم» در مجلس تصویب و از سوی دولت اعلام نشود، نمی‌توان گفت که فعالیت در فارکس برای عموم ممنوع است.
حقیقت فارکس در ایران
حقیقت فارکس در ایران به دلیل عدم آشنایی مردم از قوانین، که تصور میشود فعالیت در این بازار غیرقانونی است، وضعیتی نابهنجار را برای کاربران فارکس رقم زده است.
به همین دلیل، از یک سو بسیاری از تریدرهای حرفه‌ای و سودآور که از طریق معامله‌گری در بازار فارکس می‌توانند «ارز» وارد اقتصاد کنند، در کشورهای مجاور ساکن شده‌اند. از سوی دیگر آمار دقیقی وجود ندارد که به فرض آزاد بودن فارکس در ایران، آیا «مجموع میزان سود تریدرهای حرفه‌ای» می‌تواند «مجموع زیان‌های تریدرهای مبتدی و زیان‌ده» را جبران کند یا خیر؟
یکی دیگر از عواملی که باعث شده شایعه ممنوع بودن فعالیت کاربران داخل کشور در بازار فارکس قوت بگیرد، عدم ارائه مجوز فعالیت به بروکرهای جهانی یا داخلی است. این کار باعث شده تا هیچ کارگزاری معتبری در ایران فعالیت نداشته باشد و در کنار تعدادی از بروکرهای تقریبا منصف، بسیاری از بروکرهای بدون و نام و نشان و کلاهبردار نیز با قوانین تحمیلی در بازار ایران فعالیت کنند که حتی به همان قوانین غیرمنصفانه خود نیز پایبند نیستند و به روش‌های مختلف سرمایه معامله‌گران مبتدی را به یغما می‌برند.
رفع ممنوعیت فارکس برای ایران و جامعه تریدری آن چه مزایایی دارد؟
فعالیت در بازار فارکس وضعیتی نامشخص دارد زیرا برخی بخشنامه‌های سازمان بورس و بانک مرکزی را لازم‌الاجرا می‌دانند و در مقابل، بسیاری معتقدند به دلیل این که ممنوعیت فعالیت در بازار فارکس برای شهروندان در مجلس شورای اسلامی مورد بررسی قرار نگرفته و به قانون تبدیل نشده است، وجاهت قانونی ندارد.
باز کردن این گره کور بسیار ساده است، کافی است، مسئولین این حوزه، به طور شفاف در این زمینه اطلاع‌رسانی کنند تا تکلیف فعالان در بازار فارکس و کسانی که علاقه‌مند به ورود در این بازار هستند مشخص شده و از برزخی که در آن گرفتار هستند نجات پیدا کنند.
با این حال اگر فرض بر این باشد که فعالیت در فارکس برای شهروندان ممنوع است، رفع ممنوعیت فارکس هم برای مردم و هم اقتصاد کشور مزایای بی‌شماری دارد، ازجمله:
- اطلاع از رفع ممنوعیت فارکس، از نظر روانی می‌تواند باعث آسودگی خاطر تریدرها شود؛
- اعلام شفاف رفع ممنوعیت فارکس باعث میشود تا بسیاری از بروکرهای معتبر بتوانند در ایران به فعالیت بپردازند؛
- اعلام رفع ممنوعیت فارکس باعث میشود تا از سوی سازمان بورس و دیگر نهادهای مالی، رگولاتوری ملی شکل بگیرد و بر عملکرد بروکرها نظارت مستمر اعمال شود؛
- اعلام رفع ممنوعیت فارکس باعث میشود تا برای مبادله ریال به دلار یا بالعکس، رقابت ایجاد شده و هزینه‌های واریز و برداشت تریدرها کاهش یابد؛
- رگولاتوری ملی می‌تواند مانند ترکیه، فقط به کسانی اجازه فعالیت در بازار فارکس را بدهد که در این زمینه آموزش دیده و آزمون‌های معامله‌گری را تحت نظارت موسسات دولتی (مانند فنی و حرفه‌ای ایران) گذرانده باشد. این کار از فعالیت و زیان بسیاری از تریدرهای مبتدی ممانعت به‌عمل می‌آورد؛
- دولت می‌تواند از بروکرها و معاملاتی که انجام می‌شوند، مالیات دریافت کند؛
- اعلام رفع ممنوعیت فارکس نه‌تنها مانع خروج تریدرهای حرفه‌ای از ایران میشود، بلکه ممکن است بسیاری از معامله‌گران حرفه‌ای که قبلا ایران را ترک کرده اند به کشور برگردند و از این طریق میزان زیادی «ارز» وارد کشور شده و با سرمایه‌گذاری در شغل‌های مختلف باعث شکوفایی اقتصاد و ایجاد اشتغال شود.
هم اکنون بیش از یکصد بروکر آفشور با رگوله‌های بسیار ضعیف و برخی بدون حتی یک شماره ثبت شرکت و آدرس و دفتر فیزیکی در مناطق آفشور، بدون هیچ گونه مشکلی در بازار ایران فعالیت می‌کنند. از تعداد کاربران ایرانی فعال در بازار فارکس نمی‌توان رقم و عدد مشخصی را اعلام کرد اما هجوم بیش از یکصد بروکر به بازار ایران آن هم در سال‌های اخیر، نشان از تعداد بی‌شمار تریدرهای ایرانی دارد.
برخی از بروکرها تعداد مشتریان ایرانی خود را صدها هزار نفر اعلام می‌کنند که ممکن است واقعیت داشته باشد یا به خاطر تبلیغات و جذب مشتری بیشتر صورت گرفته باشد. حتی اگر این اعداد و ارقام درست هم نباشند، مسلما حضور این تعداد بروکر را که هزینه‌های زیادی را برای دایر کردن شرکت و تبلیغات متحمل شده‌اند، نمی‌توان نادیده گرفت.
به عنوان مثال در ترکیه، بروکرها موظف هستند که سرمایه‌های مشتریان را در بانک‌های این کشور و در حساب‌هایی مجزا از حساب‌های شرکت حفظ کنند.
در حال حاضر، بازار فارکس در ایران در وضعیت «رها شده» به سر می‌برد و انتظار می رود که دولت و قانون‌گذاران در مجلس شورای اسلامی به این وضعیت سروسامان دهند.
مجازات فارکس در ایران
در زمینه مجازات فعالان بازار فارکس، اگر از حقیقت فارکس در ایران مطلع شوید که هیچ ممنوعیتی در این زمینه برای شهروندان معمولی وجود ندارد، دیگر نیاز به شرح بیشتر نیست. با توجه به قوانین فعلی کشور، ممنوعیتی برای فعالیت تریدرهای فارکس در قانون وجود ندارد و هر آنچه وجود دارد، به کارگزاران فارکس و موسسات حقوقی و همچنین کارگزاران بورس مربوط میشود.
سوال‌های متداول
چرا فارکس در ایران غیر قانونی است؟
فعالیت در بازار فارکس در ایران ممنوع و غیر قانونی نیست اما به دلیل عدم اطلاع‌رسانی شفاف و برداشت اشتباه از ماده ۴۹ قانون بورس برای کارگزاران بورسی، تصور شده که منظور تریدرهای فارکس است. در حالی که این قانون مربوط به کارگزاران بورس و بروکرهای فارکس است.
آیا فارکس در کشورهای دیگر قانونی است؟
در اکثر کشورهای جهان و حتی تمام کشورهای مسلمان فعالیت در بازار فارکس قانونی است.
ایا فارکس حرام است؟
حکم شرعی معاملات فارکس در میان مراجع تقلید متفاوت است و یک پاسخ ، یکسان وجود ندارد. برخی از مراجع با رعایت شرایط خاص مانند افتتاح حساب اسلامی، معاملات فارکس را مجاز می‌دانند، در حالی که برخی دیگر به طور کلی با آن مخالفند. برای اطمینان بیشتر، لازم است از «دفتر مرجع تقلید» خود در این باره سوال کنید.
نظرات کاربران