اثر مالکیت (Endowment Effect) چیست؟ | چرا نمی‌توانید دارایی‌های خود را به موقع رها کنید؟

اجازه دهید برای درک اثر مالکیت یا Endowment Effect، ابتدای مقاله را با مثالی از دوران مدرسه آغاز کنیم؛ وقتی چند کتاب قدیمی و جزو‌ه‌های دوران مدرسه را مرور می‌کردم، با خودم فکر کردم که آیا ممکن است دوباره از آنها استفاده کنم؟ در اعماق وجودم، می‌دانستم با خواندن آن کتاب و جزوه‌ها که در دوران مدرسه از آنها چیزی یاد می‌گرفتم، دیگر چیز جدیدی را از آنها یاد نمی‌گیرم. با این حال آن‌ها را تا به امروز نگه داشته‌ام. پیش خودم فکر می‌کردم که شاید روزی کسی به این کتاب و جزوات نیاز داشته باشد و از این طریق بتوانم به او کمک کنم.

می‌توان حدس زد که بسیار بعید است روزی برسد که کسی بخواهد از جزوات و کتاب‌های قدیمی استفاده کند. حقیقت این است که در زمان گذشته من دیگر به آن کتاب‌ها نیازی نداشتم، آنها را نمی‌خواستم و می‌توانستم با فروش آنها پول خوبی به دست بیاورم. با این حال، هنوز نتوانستم از شر آنها خلاص شوم و هم‌چنان آنها را پیش خودم نگه داشته‌ام و فکر می‌کنم هم‌چنان باارزش هستند.

به احتمال خیلی زیاد در این مورد من تنها نیستم. این یک فرآیند فکری است که اکثر ما، هر زمان که به دارایی‌هایمان فکر می‌کنیم، با آن روبه‌رو می‌شویم. برخی آن را “ارزش احساسی” می‌نامند. اما پاسخ بهتر احتمالا در اقتصاد و روانشناسی یافت می‌شود که به آن “اثر مالکیت” یا “سوگیری برخورداری” (endowment effect) می‌گویند.

اثر مالکیت می‌تواند ما را وادار کند دارایی که مالک آن هستیم را، بیش از ارزش خودش، ارزش‌گذاری کنیم؛ درنتیجه مانعی برای فروش به موقع دارایی باشد؛ بنابراین بهتر است که از آن شناخت داشته باشیم و متوجه شویم چه پیامدهایی می‌تواند در روند معامله‌گری و دنیای مالی ما داشته باشد.

نکات مهم در مورد اثر مالکیت

• اثر مالکیت نوعی سوگیری عاطفی است که باعث می‌شود افراد وقتی با آن‌ روبه‌رو می‌شوند، ارزش‌ دارایی که دارند را بیشتر از آنچه که هست بدانند.
• این اثر می‌تواند بر معامله‌گران تأثیرات زیادی داشته باشد؛ زیرا آنها می‌توانند از پذیرش یک پیشنهاد معقول برای دارایی یا کالایی که قصد فروش آن را دارند، خودداری کنند. درواقع به اشتباه تصور می‌کنند که قیمت و ارزش دارایی‌شان خیلی بیشتر از آن پیشنهاد است.
• با این حال، منتقدان این نظریه معتقدند که اطلاعات قابل توجیه اندکی برای رد یا تایید نظریه “سوگیری برخورداری” وجود دارد.

اثر مالکیت چیست؟

اثر برخورداری یا اثر مالکیت، که به‌عنوان “بیزاری از واگذاری” نیز شناخته می‌شود (داشتن حس مالکیت هر چیزی است که برای مالک احساس خوبی ایجاد می‌کند)، نوعی سوگیری عاطفی است که باعث می‌شود افراد چیزی را که دارند بسیار با ارزش‌تر از ارزش واقعی آن تصور کنند.

بارها برایمان پیش آمده است که یک نوع ارز دیجیتال یا سهام را خریدرای می‌کنیم و بعد از رشدهای چند درصدی، باز از فروش آن اجتناب می‌کنیم؛ زیرا بر این باور هستیم که ارز دیجیتال موردنظر، فرصت برای کسب سود بیشتر را به ما می‌دهد و باید چند درصد دیگر نیز رشد کند! درست زمانی که ما چنین افکاری را در ذهن خود داریم نه‌تنها از سود عقب می‌مانیم، بلکه کم کم دارایی که خریداری کرده‌ایم، ارزش خود را از دست می‌دهد.

این اثر اغلب شامل دارایی‌هایی می‌شود که صاحبان، ارتباط عاطفی یا نمادینی با دارایی خود دارند (اثر مالکیت، هم ارزش کالا را در ذهن بالا می‌برد هم وابستگی به آن را افزایش می‌دهد)؛ نتیجه این مالکیت و وابستگی این است که آنها ارزش بیشتری برای کالای مورد نظر خود قائل می‌شوند.

سوگیری برخورداری می‌تواند بر همه افراد جامعه و هر قشر سرمایه‌گذاری تأثیر بگذارد؛ بنابراین بیایید نگاهی به آن بیندازیم و بررسی کنیم که چگونه می‌تواند بر روان‌شناسی معاملات، شکست و موفقیت شما تأثیر داشته باشد.

درک اثر مالکیت یا سوگیری برخورداری

نمونه‌ای از اثر برخورداری از آثار روانشناسانی مانند: دنیل کانمنک، جک ال. نتچ و ریچارد اچ. تالر است که در سال 1991 مقاله‌ای نوشتند و به‌طور مفصل در مورد آن شرح دادند که نمونه‌ای از آن در زیر بیان شده است:

«یک اقتصاددان، به‌نوعی نوشیدنی علاقه بسیار زیادی داشت. سال‌ها پیش چند بطری از این نوشیدنی موردعلاقه خود را با قیمت‌های پایین خریداری کرد. ارزش این نوشیدنی‌ها بعد از مدتی بسیار بالا رفته بود، به‌طوری‌که یک بطری که در هنگام خرید فقط 10 دلار قیمت داشت، اکنون در حراجی 200 دلار فروخته می‌شد. این اقتصاددان اکنون گه‌گاهی مقداری از این نوشیدنی را می‌نوشد، اما حاضر نیست نوشیدنی را به قیمت حراج بفروشد یا یک بطری اضافی با آن قیمت بخرد.

ما با همین مساله در دنیای مالی نیز روبرو هستیم؛ به‌عنوان مثال شخصی بیت کوین را با قیمت 40 هزار دلار در سال 2021 خریدرای کرد و قیمت بعد از مدتی تا 70 هزار دلار نیز افزایش یافته است. اکنون در سال 2023، قیمت یک بیت کوین 30 هزار دلار است. اگر آن شخص در قیمت 70 هزار دلاری، بیت کوین خود را فروخته بود، سود خیلی خوبی به دست می‌آورد و دچار اثرمالکیت نمی‌شد.

تالر در سال 1980، این الگو یا واقعیت را که مردم اغلب زمانی صاحب یک دارایی هستند ارزش بیشتری برای آن قائلند، “سوگیری برخورداری” نامیده است.

می‌توان تاکید کرد که اثرمالکیت ، یک محصول یا دلیل جانبی اجتناب از ضرر احتمالی است. برای بسیاری، ترس از دست دادن ممکن است قوی‌تر از جذابیت به دست آوردن سود باشد. درنتیجه، ممکن است سعی کنند با نگه‌داشتن دارایی‌ها به همان شکلی که هستند، آن را حفظ کنند.

مردم همچنین تمایل دارند هزینه‌هایی که یک فرصت معاملاتی ممکن است در بر داشته باشد را دست کم بگیرند و به جوانب غیر پولی آن معامله فکر نکنند. این امر می‌تواند آن‌ها را به سمت در نظر گرفتن ارزش پولی بسیار بالا برای یک کالا سوق دهد، به خصوص اگر قرار باشد در آینده مالک آن دارایی شوند.

اثر مالکیت می‌تواند چه تأثیری بر معامله داشته باشد؟

Endowment Effect یا سوگیری برخورداری می‌تواند به دلایل بسیار زیادی که در ادامه مقاله به آن اشاره می‌کنیم بر معامله‌گران تأثیر منفی بگذارد:

• اگر یک فروشنده ارزش دارایی را بیش از ارزش واقعی ارزیابی کند، ممکن است قیمت معقولی برای آن را نپذیرد و حتی فرصت‌های فروش را از دست بدهد.
• در صورتی که ارزش‌گذاری یک دارایی از سوی فروشنده خیلی بالا باشد، توافق خریدار و فروشنده ممکن است سخت یا حتی غیرممکن باشد و درنتیجه سوگیری مالکیت از انجام معامله جلوگیری می‌کند.
• سوگیری مالکیت ممکن است باعث شود مردم دارایی یا اشیائی را خریداری کنند که به آنها نیاز ندارند. بخش بزرگی از تاثیرات اثر برخورداری، برگرفته از مالکیت روانی است. به‌عنوان مثال، اگر شخصی یک تست رایگان به مشتری ارائه دهد (مانند تستر عطر)، از نظر روانشناختی این حس را در مشتری ایجاد می‌کند که از قبل مالک محصول است؛ بنابراین مشتری برای آن پول خرج خواهد کرد، حتی اگر واقعا به آن نیاز نداشته باشد یا آن را نخواهد.

اثر مالکیت می‌تواند بر معاملات شما تأثیر بگذارد اما می‌توانید یاد بگیرید که چگونه آن را تشخیص دهید و در دام آن نیفتید.

چطور بر اثر مالکیت غلبه کنیم؟

در این بخش از مقاله برخی از اقدامات وجود دارد که به طور چشم‌گیری می‌تواند تأثیر مالکیت را کاهش دهد:

• قیمت‌های پایه بر اساس ارزش بازار: هنگام فروش یک دارایی یا شیء، قیمت‌های پایه بر اساس ارزش بازار می‌تواند مفید واقع شود و قیمتی که معمولا برای آن تمام می‌شود را در نظر داشته باشید، نه آنچه را که دوست دارید برای آن تعیین کنید. این نکته شانس بیشتری برای معامله‌ای که به نفع هر دو طرف باشد را فراهم می‌کند.
• استراتژی سرمایه‌گذاری: اگر سرمایه‌گذاری می‌کنید، ایده واضح و روشنی از اهداف خود و نحوه رسیدن به آن داشته باشید. انجام این کار می‌تواند به ایجاد تمرکز کمک کند؛ همچنین به‌طور چشم‌گیری از وابستگی به سرمایه‌گذاری‌های فردی جلوگیری می‌کند.
• تنوع در سرمایه‌گذاری: داشتن یک سبد متنوع می‌تواند به جلوگیری از قربانی شدن سوگیری برخورداری کمک کند. یعنی داشتن دسته متفاوتی از دارایی‌ها ممکن است احتمال وابسته شدن به یکی از آنها یا ارزش‌گذاری بیش از حد قیمت را کاهش دهد.
• پرسش این سوال: همیشه قبل از سرمایه‌گذاری یا خرید، این سوال را از خود بپرسید “آیا چیزی را که می‌خرید قبلا نیز آن را خریده‌ و نگه داشته‌اید؟ اگر آن کالا را نفروخته باشید، ممکن است قربانی اثر مالکیت شده باشید. تشخیص آن می‌تواند اولین قدم برای غلبه بر اثر مالکیت باشد.

آنچه در مقاله اثر مالکیت مطالعه کردیم:

همیشه این‌طور نیست که در یک دنیای عالی بتوانیم ارزش دقیق و بهینه هر چیزی را که داریم و مایل به فروش آن هستیم را بدانیم. درک اینکه اثر مالکیت وجود دارد، می‌تواند به‌طور چشم‌گیری به محافظت دارایی‌های ما در برابر آن کمک کند تا بتوانیم آنها را با قیمت مناسب و در زمان درست بفروشیم.

اثر مالکیت پدیده روان‌شناسی است که برای چیزی که مالک آن هستیم، ارزش بیشتری قائل می‌شویم. این می‌تواند برای معامله‌گران مشکل‌ساز باشد؛ زیرا می‌تواند مانع فروش یک دارایی به قیمت خوب شود، در حالی که برای قیمتی که هرگز ارزش آن را ندارد مقاومت می‌کنند و در صورتی که ارزش‌گذاری فروشنده نیز خیلی بالا باشد، می‌تواند به‌کلی از معاملات جلوگیری کند. حتی اگر بتوانیم سوگیری مالکیت را به‌طور کلی از بین ببریم، دنیای مالی هم‌چنان دارای ریسک بالایی خواهد بود. بازارها می‌توانند در هر زمان در جهت ناخواسته حرکت کنند؛ بنابراین مهم است که خودتان تحقیق کنید و هرگز پولی بیشتر از آن‌چه را که نمی‌توانید از دست بدهید وارد معامله نکنید.

سوالات متداول – اثر مالکیت