حجم مبنا چیست؟ همه چیز درباره حجم مبنا در بورس

اگر در بازار بورس فعالیت داشته باشید، احتمالاً اصطلاح حجم مبنا را بارها شنیده‌اید. این مفهوم یکی از ابزارهای کلیدی برای کنترل نوسانات قیمتی در سهام است که تأثیر مستقیمی بر میزان تغییرات قیمت پایانی هر سهم دارد؛ اما دقیقاً حجم مبنا چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود و چرا برای سرمایه‌گذاران اهمیت دارد؟ در این مقاله از تیم ایران بروکر، با بیانی ساده و کاربردی به بررسی مفهوم حجم مبنا در بورس و تأثیر آن در معاملات سهام می‌پردازیم.

حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا به عنوان یکی از اصطلاحات مهم در بازار بورس، مستقیماً به نوسان قیمتی سهام شرکت‌ها تأثیرگذار است. این مفهوم در سال 1382 توسط سازمان بورس ایران معرفی شد تا از نوسانات شدید و غیرمنطقی قیمت‌ها جلوگیری کند.

حجم مبنا به حداقل تعداد سهامی اطلاق می‌شود که باید در یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند نوسان مثبت یا منفی کامل داشته باشد؛ به عبارت دیگر، اگر حجم معاملات یک سهم در یک روز (در یک قیمت مشخص) کمتر از حجم مبنا باشد، تغییرات قیمت آن سهم به‌طور کامل در قیمت پایانی منعکس نخواهد شد به بیان ساده‌تر در این حالت تغییرات قیمتی آن سهم متناسب با میزان درصد وزنی معاملات انجام‌شده، محاسبه می‌شود و افزایش یا کاهش قیمت سهم به‌صورت کامل اعمال نمی‌شود این ابزار باعث کاهش هیجانات کاذب قیمت سهام شرکت‌های بورسی می‌شود و از افت یا رشد بی‌رویه آن جلوگیری می‌کند.

فرآیند محاسبه حجم مبنا بدون نیاز به دخالت معامله‌گران در پایان هر هفته کاری (چهارشنبه) انجام شده و حجم مبنای جدید از ابتدای هفته آینده اعمال می‌شود. گرچه هر شخص می‌تواند حجم مبنا سهام مختلف را بر اساس قوانین مشخص‌شده محاسبه کند، اما ساده‌ترین راه مشاهده حجم مبنا هر سهم، مراجعه به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc.com) است. با جستجوی نماد موردنظر، اطلاعات حجم مبنای آن سهم را دریافت خواهید کرد.

مفاهیم مرتبط با حجم مبنا

قیمت پایانی: میانگین وزنی قیمت تمامی معاملات یک سهم در روز معاملاتی که در پایان روز به عنوان قیمت رسمی ثبت می‌شود و معیار دامنه نوسان در روز کاری بعد خواهد بود. این قیمت در کنار آخرین معامله در سایت TSETMC قابل مشاهده است.

حجم معاملات: میزان سهامی که در یک روز معاملاتی بین خریداران و فروشندگان جابه‌جا شده است. حجم معاملات بر اساس تعداد سهام معامله‌شده در روز جاری یا آخرین روز معاملاتی اندازه‌گیری می‌شود.

رابطه حجم مبنا با قیمت پایانی سهم

حجم مبنا و قیمت پایانی با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند. به این صورت که اگر تعداد سهام معامله‌شده در یک روز کمتر از حجم مبنا باشد، تغییرات قیمت پایانی نیز به همان نسبت محدود خواهد شد. قیمت پایانی یک سهم از میانگین وزنی قیمت‌های معاملاتی در طول روز محاسبه می‌شود.

به عنوان مثال، اگر حجم معاملات یک سهم فقط ده درصد از حجم مبنا باشد، تغییرات قیمتی آن سهم تنها 10٪ در قیمت پایانی لحاظ می‌شود؛ بنابراین، حجم مبنا و حجم معاملات نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تغییرات قیمت پایانی دارند.

هدف و کاربرد حجم مبنا در بورس

حجم مبنا به‌عنوان یک ابزار کنترلی، اهداف متعددی در بازار بورس دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کنترل نوسانات شدید قیمتی: بدون حجم مبنا، سفته‌بازان می‌توانند با کمترین پولی که وارد (خارج) سهم می‌کنند، قیمت سهام را به‌طور مصنوعی بالا یا پایین ببرند. حجم مبنا از این امر جلوگیری می‌کند.

کمک به واقعی‌تر شدن قیمت سهم: قیمت سهم‌هایی که حجم مبنا دارند، تنها زمانی دچار تغییرات بزرگ می‌شود که معاملات معناداری روی آن‌ها انجام‌شده باشد؛ یعنی عرضه و تقاضای واقعی منجر به نوسان قیمت خواهد شد نه کاذب.

حفظ شفافیت در بازار: با اعمال حجم مبنا، ارزش‌گذاری سهم‌ها واقعی‌تر می‌شود و موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران تحلیل بهتری از وضعیت بازار داشته باشند.

نحوه محاسبه حجم مبنا

همان‌طور که بیان شد شما می‌توانید مستقیماً حجم مبنای هر شرکت را از صفحه نماد آن شرمت در سایت TSETMC مشاهده کنید، اما اگر علاقه‌مند به محاسبه حجم مبنا هستید مرحله به مرحله از روش زیر استفاده کنید:

1– محاسبه درصد سهام مورد نیاز: ابتدا، ۱۰ درصد از کل سهام شرکت را محاسبه کنید. این درصد نشان دهنده حداقل میزان سهامی است که باید در طول یک سال معامله شود تا قیمت پایانی به طور کامل نوسان کند.

2- محاسبه حجم مبنای روزانه: برای محاسبه حجم مبنای روزانه، درصد به دست آمده در مرحله قبل را بر تعداد روزهای کاری سال (معمولاً ۲۵۰ روز) تقسیم کنید.

3- محاسبه حجم مبنا: در نهایت، عدد به دست آمده در مرحله قبل را در تعداد کل سهام شرکت ضرب کنید. حاصل این ضرب، حجم مبنای آن سهم خواهد بود.

فرمول محاسبه حجم مبنا

(۱۰% * تعداد کل سهام) / 250

نکته: هر چند که در بالا فرمول محاسبه حجم مبنا توضیح داده شد؛ اما باید بدانید که حداقل حجم مبنا برای شرکت‌های بورسی چهار میلیارد ریال و برای شرکت‌های فرا بورسی دو میلیارد ریال در نظر گرفته شده است. در ادامه به صورت جدول هر مورد توضیح داده خواهد شد.

حجم مبنا بازار فرابورس ایران

حجم مبنا در شرکت‌های پذیرفته شده در بازار فرابورس ایران بر اساس زیر محاسبه می‌شود:

حجم مبنا در بورس ایران

حجم مبنا در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس ایران بر اساس زیر محاسبه می‌شود:

معایب استفاده از حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا، اگرچه از نوسان غیر منطقی سهم جلوگیری می‌کند و ابزاری برای تنظیم بازار سهام است، اما در شرایطی خاص می‌تواند مشکلاتی را نیز به همراه داشته باشد. یکی از این مشکلات، بلوکه شدن سرمایه در صف‌های خرید یا فروش است. برای مثال، یک صف خرید را تصویر کنید که در آن بخش قابل توجهی از سرمایه معامله‌گران درگیر می‌شود ولی از آنجایی که حجم معاملات کمتر از حجم مبنا است، قیمت سهام برای مدتی طولانی بدون تغییر قیمت باقی می‌ماند.

به بیان ساده‌تر قیمت معاملاتی مثبت 3 را نشان می‌دهد ولی به دلیل حجم معاملات کم قیمت پایانی فقط 0.5 درصد رشد کرده است. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش نقد شوندگی و رکود در معاملات شود.

این امر، به‌ویژه در بازار‌های کوچک و با نقد شوندگی پایین، می‌تواند منجر به رکود معاملات و کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری شود.

حجم مبنای یک چیست؟

حجم مبنای یک بدین معناست که قیمت سهم می‌تواند با انجام حتی یک معامله، به میزان کامل نوسان روزانه تغییر کند. این روش تا قبل سال 1398 در تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در بازار فرابورس استفاده می‌شد تا از عدم نقد شوندگی جلوگیری شود، اما اکنون تعداد زیادی از سهام پذیرفته شده در بازار فرابورس نیز دارای حجم مبنای مشخصی هستند. با این حال، کاهش حجم مبنا به یک ممکن است باعث افزایش نوسانات شدید در قیمت سهم شده و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.

چه زمانی حجم مبنای شرکت 1 در نظر گرفته می‌شود؟

شرکت‌های فرا بورسی: شرکت‌هایی که در بازار فرابورس پذیرفته می‌شوند، به دلیل ماهیت متفاوت و شرایط خاص این بازار، اغلب با حجم مبنای یک معامله می‌شوند. در واقع، حجم مبنای یک در این شرکت‌ها به منظور افزایش نقد شوندگی و تسهیل معاملات در نظر گرفته می‌شود.

بازگشایی نماد پس از رویدادهای خاص: پس از برگزاری مجامع عمومی، انتشار اطلاعات شفاف‌سازی، اعمال تعدیلات در قیمت سهام و سایر رویدادهای مشابه، نماد معاملاتی شرکت برای مدتی متوقف می‌شود. هنگامی که این نمادها مجدداً بازگشایی می‌شوند، معمولاً با حجم مبنای یک شروع به کار می‌کنند. این امر به منظور ایجاد فرصت برابر برای همه سرمایه‌گذاران و جلوگیری از نوسانات شدید قیمت در ابتدای بازگشایی نماد صورت می‌گیرد.

جمع بندی حجم مبنا در بورس

درک مفهوم حجم مبنا به شما کمک می‌کند تا در معاملات سهام، رفتار قیمتی آن را بهتر تحلیل کنید. این ابزار، با محدود کردن نوسانات غیرمنطقی، به حفظ ثبات بازار کمک کرده و از دست‌کاری قیمت‌ها توسط سفته‌بازان جلوگیری می‌کند. با این حال، حجم مبنا گاهی می‌تواند مانعی برای نقد شوندگی سریع سهام باشد.

سؤالات متداول درباره حجم مبنا چیست؟