اسلام و ارز دیجیتال: چگونگی مطابقت قوانین مالی اسلامی با دارایی‌های دیجیتال

در این مطلب قصد داریم نگاهی به وضعیت ارزهای دیجیتال در دنیای بانکداری و مالی اسلامی داشته باشیم. بانکداری و مالی اسلامی به سیستمی گفته می‌شود که مبتنی بر اصول و شریعت اسلام است که مواردی مانند دریافت سود در وام‌ها را ممنوع کرده و تأکید زیادی بر معاملات مالی اخلاقی و عادلانه دارد. شاید بتوان گفت اصلی‌ترین ویژگی بانکداری اسلامی موضوع ممنوعیت دریافت یا پرداخت سود وام است که اساس بانکداری متعارف در نظر گرفته می‌شود.

بانکداری اسلامی به‌طورمعمول بر اساس قراردادهای تقسیم سود و زیان بین وام‌دهندگان و وام‌گیرندگان است. به‌این‌ترتیب وام‌دهنده در ریسک سرمایه‌گذاری با وام‌گیرنده سهیم می‌شود و در صورت سود هر دو طرف معامله سود می‌کنند و در صورت زیان نیز هر دو طرف معامله باید در زیان شریک باشند.

بیت کوین و ارز دیجیتال حلال است یا حرام؟

به‌طورکلی قانون شریعت در اسلام سرمایه‌گذاری در کالاهای نامشهود مانند سهام، اوراق قرضه و دارایی‌های دیجیتالی مانند ارزهای دیجیتال را مجاز می‌داند. به‌طورکلی اسلام فقط اجازه سرمایه‌گذاری در مشاغل و کسب‌وکارهایی را به افراد می‌دهد که برای جامعه مضر نباشند، بنابراین قمار، الکل یا تنباکو از نظر اسلام ممنوع است. به‌این‌ترتیب دارایی‌هایی که با شریعت منطبق هستند تا زمانی که دارای کاربرد واقعی باشند، نیازی به پشتوانه کالای فیزیکی ندارند.

در امور مالی اسلامی وجود شفافیت از اهمیت بالایی برخوردار است و لازم است تمام تراکنش‌های مالی مرتبط با طرف‌های درگیر به‌طور کامل افشا شود. معمولاً امور مالی اسلامی توسط هیئت‌های شریعت، که متشکل از علمای اسلامی هستند، نظارت می‌شوند که اطمینان حاصل می‌کنند که تمام معاملات مالی با اصول شریعت مطابقت دارد.

اسلام در رابطه با مسائل مالی چندین محصول و خدمات از جمله مضاربه، مشرکه، مرابحه، ایجاره و صکوک را ارائه می‌دهد.

حکم شرعی بیت کوین و ارز دیجیتال در اسلام چیست؟

برای اینکه بدانیم بیت کوین و ارز دیجیتال در اسلام چه حکمی دارد باید ابتدا بدانیم که چه چیزی یک ارز دیجیتال منطبق با شرع را می‌سازد؟

برای اینکه یک ارز دیجیتال سازگار با قوانین اسلام ایجاد شود به‌طورمعمول تیمی از متخصصان در امور مالی و فناوری اسلامی – از جمله دانشمندان اسلامی، کارشناسان مالی و توسعه‌دهندگان – گرد هم می‌آیند تا طراحی و ویژگی‌های ارز دیجیتال را تعیین کنند.

این تیم باید مطمئن شود که کوین یا توکن مورد نظر بر اساس یک سیستم تقسیم و سود زیان کار می‌کند که با وام مبتنی بر بهره به‌طورکلی فاصله دارد. این موضوع به این معنی است که سرمایه‌گذاران به‌جای دریافت نرخ بازده ثابت سرمایه‌گذاری، به‌طور مستقیم در سود و زیان یک کسب‌وکار مبتنی بر ارز دیجیتال سهیم هستند.

پس‌ازاینکه ارز دیجیتال آماده انتشار شد، هیئت نظارت اسلامی کوین مورد نظر را بررسی و تأیید می‌کنند و پس‌ازآن مسلمانان می‌توانند از آن استفاده کنند. در این مرحله متخصصان به بررسی دقیق ویژگی‌ها و طراحی ارز دیجیتال مورد نظر می‌پردازند و سپس اقدام به صدور گواهینامه می‌کنند.

ارز دیجیتال اسلام چیست؟ توکن ISLM

یکی از ارزهای دیجیتال مورد تأیید کارشناسان اسلامی، ارز دیجیتال ISLM است که روی بلاک چین Haqq ساخته‌شده است. این ارز دیجیتال در ژوئن 2022 موفق شد از سمت مراجع اسلامی گواهینامه انطباق با شریعت دریافت کرد.

یکی از ویژگی‌های اصلی ارز دیجیتال ISLM این است که مانند بسیاری از ارزهای دیجیتال از یک مدل کاهش تورم پیروی می‌کند به شکلی که سیستم به‌طور خودکار از تولید توکن‌های جدید پیشگیری می‌کند. علاوه بر این، هر زمان که یک ISLM جدید در شبکه ایجاد می‌شود، 10% آن به Evergreen DAO، یک سازمان مستقل غیرمتمرکز ارسال می‌شود که درآمد حاصل از آن را در خیریه‌های اسلامی یا پروژه‌های آنلاین سرمایه‌گذاری می‌کنند. همان‌طور که میدانید کمک مالی به امور خیریه در اسلام به‌عنوان زکات شناخته می‌شود که یکی از ارکان اصلی در این دین است.

ارزهای دیجیتال اسلامی نیاز به طراحی درست دارند

ارزهای دیجیتال منطبق با شریعت یک پیشرفت نسبتاً جدید و در حال تکامل در فضای رمزارزها هستند.

بااینکه ارزهای دیجیتال مبتنی بر قواعد دین اسلام بررسی می‌شوند، به این معنی نیست که تمام رمزارزها از نظر اسلام حلال و قابل‌استفاده است. همچنان بحث‌های مداومی بین دانشمندان مسلمان در مورد اینکه آیا ارزهای دیجیتال واقعاً با بایدها و نبایدهای دین اسلام سازگار هستند یا نه، وجود دارد.

آندری کوزنتسوف، یکی از بنیانگذاران شبکه حق، در این رابطه به کوین تلگراف گفت:

«ایجاد یک ارز دیجیتال مانند بیت کوین که از قوانین شریعت پشتیبانی کند دشوار است. این امر مستلزم ایجاد اتحاد با مؤسسات مالی، دولت‌ها و سایر احزاب است تا اطمینان حاصل شود که رمزارز مورد تأیید است و می‌تواند بر اساس آرمان‌های اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.»

یکی از نگرانی‌های علمای مالی اسلامی، موضوع کریپتو به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری سوداگرانه است که از نظر آن‌ها جایز نیست. در مورد برخی از پروژه‌ها عدم اطمینان، خطر یا ریسک در مورد فروش چیزی که وجود ندارد، باعث نگرانی در بین علمای اسلام شده است.

محمد الکاف الهاشمی، یکی از بنیانگذاران ارز دیجیتال اسلامی، به کوین تلگراف گفت:

«شریعت معاملاتی را که بر شانس یا حدس و گمان تکیه دارند نه تلاشی برای ایجاد بازده، ممنوع کرده و به‌عنوان معاملات باطل تلقی می‌کند.»

او در ادامه گفت:

“این اصل، سفته بازی تجاری در یک تجارت یا معاملات تجاری را ممنوع نمی‌کند، زیرا قوانین شریعت به‌اندازه کافی هوشمند و انعطاف‌پذیر هستند تا تغییرات فنی را در هر دوره‌ای اتخاذ کنند.”

به گفته الهاشمی، یک ارز دیجیتال در صورتی می‌تواند با قوانین اسلامی مطابقت داشته باشد که «با نیت درست، به‌عنوان‌مثال، برای ایجاد یک ارزش افزوده واقعی ایجاد شود، نه صرفاً برای تجارت یا سفته بازی».

به‌این‌ترتیب، به گفته کوزنتسوف، حلال یا مجاز بودن یک ارز دیجیتال کاملاً به طراحی آن بستگی دارد.

کوزنتسوف در این رابطه می‌گوید:

«استفاده و معماری یک ارز دیجیتال عامل تعیین‌کننده در مطابقت یا عدم انطباق آن با قوانین شرع است.»

او به موارد استفاده از ارزهای دیجیتال از جمله پرداخت یا ذخیره ارزش اشاره کرد که مطابق با شرع هستند.

به‌عنوان‌مثال، استیبل کوین‌ها را می‌توان نوعی تأمین مالی مبتنی بر دارایی دانست که یک اصل مالی اسلامی است.

به‌عنوان‌مثال استیبل کوین‌هایی مانند USD توسط ذخایر دارایی‌های واقعی پشتیبانی می‌شوند. حتی برخی از ارزهای دیجیتال به‌طور خاص برای امور مالی اسلامی ایجاد شده‌اند، مانند OneGram که توسط ذخایر طلا پشتیبانی می‌شود.

کوزنتسوف در پایان گفت:

«درحالی‌که ایجاد و پذیرش ارزهای دیجیتال مطابق با شریعت چالش‌هایی وجود دارد، ما می‌توانیم با ترکیب مناسب دستورالعمل، قانون‌گذاری و نبوغ فنی بر این چالش‌ها غلبه کنیم.»

گسترش دسترسی به ارزهای دیجیتال

وقتی صحبت از مزایای ارزهای دیجیتال منطبق با شریعت به میان می‌آید، پتانسیل جذب کاربران بیشتری از کشورهایی وجود دارد که دین غالب آن‌ها اسلام است، زیرا هرگونه نگرانی سرمایه‌گذاران مذهبی در مورد ارزهای دیجیتال را کاهش می‌دهد.

الهاشمی گفت:

«افزایش دسترسی مسلمانان به خدمات مالی یکی از مزایای احتمالی ارزهای دیجیتالی است که با قوانین شریعت مطابقت دارند. علاوه بر این، ارزهای دیجیتال منطبق با شریعت ممکن است مکانیزمی را برای مسلمانانی که از دسترسی به بانکداری متعارف محروم شده‌اند برای انجام تراکنش‌های مالی مطابق با دیدگاه‌های مذهبی آن‌ها فراهم کنند.»

او در ادامه گفت:

«سرمایه‌گذاری بیشتر در بانکداری اسلامی نیز ممکن است نتیجه مطلوبی داشته باشد. تا جایی که بتوان ارزهای دیجیتال را با شریعت سازگار کرد، ممکن است بتوانند مسلمانانی را که به دنبال سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که به اصول دینی آن‌ها احترام می‌گذارد، ترغیب کنند. به همین دلیل، ممکن است پیشرفت و توسعه بیشتری در صنعت مالی اسلامی حاصل شود که برای کل اقتصاد خوب است.»

آنچه در مطلب “اسلام و ارز دیجیتال” خواندیم:

ازآنجایی‌که دنیای مالی به تکامل خود ادامه می‌دهد و فناوری‌های جدید ظهور می‌کند، برای سرمایه‌گذاران مسلمان نیز اهمیت دارد که سازگاری این پیشرفت‌های جدید را با اصول مالی اسلامی به‌دقت بررسی کنند و اطمینان حاصل کنند که آن‌ها با اهداف اخلاقی و اجتماعی این سیستم هماهنگ هستند.

سؤالات متداول – بیت کوین، ارزهای دیجیتال و اسلام

توجه به این نکته حائز اهمیت است که این پاسخ‌ها قطعی نیستند و ممکن است بسته به تفسیری که از شریعت اسلام توسط تک تک علما یا مؤسسات اسلامی می‌شود، متفاوت باشد. همیشه بهتر است قبل از تصمیم‌گیری در مورد استفاده از ارز دیجیتال مطابق با اصول اسلامی، با یک محقق یا مشاور اسلامی واجد شرایط مشورت کنید.