صندوق سهامی شاخصی چیست؟

صندوق‌های شاخصی (Index Funds) یکی از انواع صندوق‌های سهامی هستند که هدفشان بازدهی هم‌راستا با عملکرد یک شاخص بازار (مثل شاخص کل یا شاخص ۳۰ شرکت بزرگ) با کمترین هزینه و دخالت مدیریتی است. این نوع صندوق‌ها مناسب سرمایه‌گذارانی است که دنبال بازدهی هم‌سو با بازار و ریسک کمتر نسبت به انتخاب سهام فردی هستند.

برای خرید واحدهای صندوق‌های شاخصی نیاز به کد بورسی داشته سپس بر اساس نوع قابل معامله یا صدور و ابطالی بودن آن، روش خرید متفاوت خواهد بود که در متن محتوا به‌صورت کامل توضیح داده شده است.

در این مقاله از تیم ایران بروکر به مفاهیمی مانند صندوق شاخصی چیست؟ لیست کامل آن‌ها، خرید بهترین صندوق شاخصی و هر آنچه نیاز دارید در رابطه با این صندوق‌ها بدانید می‌پردازیم.

صندوق سهامی شاخص چیست؟

صندوق‌های شاخصی (Index Funds) در بازار بورس ایران زیرمجموعه‌ای از صندوق سهامی هستند. انتخاب سهام در ترکیب دارایی این صندوق‌ها طوری مدیریت می‌شود که بازدهی آن‌ها قبل از کسر هزینه‌ها، مطابق با یک شاخص مرجع مشخص (مثلاً شاخص کل یا شاخص هم‌وزن) باشد.

در این صندوق‌ها خرید و فروش سهام تنها زمانی انجام می‌شود که سرمایه‌گذار جدیدی وارد صندوق شود و منابع افزایش یابد، یا برعکس، با خروج سرمایه‌گذاری منابع صندوق کاهش پیدا کند. همین امر منجر به کاهش هزینه‌های مدیریتی و حذف ریسک ناشی از تصمیم‌گیری‌های فعال مدیر صندوق است؛ که یک مزیت محصوب می‌شود.

مطابق با امیدنامه صندوق‌های شاخصی، حدوداً 85 درصد از دارایی‌ها باید در سهام یا حق تقدم‌های بورسی و مابقی دارایی صندوق در سایر ابزارهای مالی مانند سهام و حقد تقدم فرابورسی، وجه نقد، اوراق درآمد ثابت و مشارکت و… سرمایه‌گذاری شود.

انواع صندوق‌های شاخصی در ایران

در بازار بورس، به دلیل وجود شاخص‌های مختلف بورسی، انواع متفاوتی صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی از لحاظ ترکیب دارایی وجود دارد. برای مثال صندوق‌های شاخصی که از شاخص کل، شاخص هم وزن یا شاخص‌های خاص (مثل ۳۰ شرکت بزرگ) پیروی می‌کنند.

البته دسته‌بندی دیگری نیز برای صندوق‌های شاخصی وجود دارد؛ یعنی صندوق شاخصی ETF و صندوق شاخصی صدور و ابطالی.

لیست صندوق‌های شاخصی در ایران

بر اساس داده‌های سایت فیپیران، لیست صندوق‌های شاخصی فعال در بازار بورس را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

هنگام خرید صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی به «سهولت معامله (ETF یا مبتنی بر صدور/ابطال)، سابقه عملکرد و حجم معاملات» توجه کنید.

نحوه خرید صندوق های شاخصی

نحوه سرمایه‌گذاری در صندوق شاخصی با توجه به ماهیت ETF یا صدور و ابطالی بودن آن‌ها متفاوت است. بااین‌حال اولین قدم در هر کدام ثبت نام در سامانه سجام و دریافت کد بورسی است؛ ولی مراحل بعدی خرید و فروش و شرایط معاملاتی متفاوت است.

صندوق شاخصی مبتنی بر صدور و ابطال

صندوق «مشترک شاخصی کارآفرین» تنها صندوق شاخصی غیرقابل معامله (صدور و ابطالی) در لیست فعلی است. این نوع صندوق‌ها در بورس معامله نمی‌شوند و برای خرید یا فروش آن‌ها باید از طریق سایت اصلی صندوق اقدام کرد.

در این روش، باید ابتدا در سایت صندوق ثبت نام کرده و سپس درخواست صدور واحد (به معنای خرید) ثبت کنید. در صورت تمایل به فروش نیز، باید درخواست ابطال واحد ثبت شود و مبلغ سرمایه‌گذاری به حساب ثبت‌شده شما در سامانه سجام واریز خواهد شد.

صندوق شاخصی قابل معامله

صندوق‌های شاخصی قابل معامله (ETF) درست مانند سهام شرکت‌ها از طریق سامانه‌های معاملاتی کارگزاری‌های بورس خرید و فروش می‌شوند. برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها کافی است:

1. در یک کارگزاری معتبر بورسی ثبت نام کنید
2. با ورود به پنل آنلاین کارگزاری خود، نماد صندوق مورد نظر را جست‌وجو کنید.
3. مانند خرید سهام، سفارش خرید خود را با مقدار سرمایه دلخواه ثبت کنید.

دقت کنید که در زمان ثبت سفارش خرید یا فروش باید شرایط زیر را در نظر بگیرید:

• روزهای معاملاتی: روزهای کاری بورس از شنبه تا چهارشنبه
• ساعات معامله: از ساعت 9:00 تا 12:30 هر روز کاری
• حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری: 100 هزار تومان
• کارمزد خرید و فروش: کارمزد خرید و فروش متفاوت بوده و برابر با 0.116 درصد برای خرید و فروش 0.11875 درصد ارزش معامله است.

قبل از خرید باید اطلاعات قیمتی صندوق را بررسی کنید. برای مثال در تصویر زیر نماد هم وزن را در سایت TSETMC مشاهده می‌کنید.

تفاوت صندوق سهامی شاخصی با صندوق سهامی عادی

مهم‌ترین تفاوت در بازدهی این دو نوع صندوق است. صندوق سهامی شاخصی به‌صورت غیرفعال ترکیب دارایی‌اش را مطابق یک شاخص مشخص نگه می‌دارد؛ مدیر صندوق تلاش نمی‌کند از بازار پیشی بگیرد بلکه صرفاً شاخص مدنظر را ردیابی می‌کند. در مقابل صندوق سهامی عادی مدیریتی فعال دارد، مدیران آن، سهم‌ها را انتخاب و وزن دهی می‌کنند تا بازدهی بالاتر از شاخص کسب کنند.

• هزینه‌ها: صندوق شاخصی معمولاً هزینه مدیریتی کمتری دارد.
• ریسک مدیریت: در صندوق شاخصی ریسک اشتباهِ انتخاب سهم حذف یا کاهش می‌یابد؛ در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی عادی ریسک تصمیم مدیریتی وجود دارد.
• شفافیت: ترکیب دارایی شاخصی شفاف و ثابت‌تر است؛ صندوق سهامی می‌توانند به‌صورت روزانه ترکیب خود را تغییر دهد (البته در بیشتر مواقع میزان معاملات صندوق‌های سهامی را جو بازار مشخص می‌کند).
• ساعت و کارمزد معاملاتی: در صندوق‌های ETF سهامی عادی یا شاخصی یکسان است.

تفاوت خرید صندوق سهامی شاخصی با خرید سهام مستقیم

خرید صندوق شاخصی، یعنی خرید سبدی از سهام به‌صورت یکجا و با تنوع از پیش تعریف‌شده؛ خرید مستقیم سهام یعنی انتخاب و مدیریت تک‌تک شرکت‌ها توسط شما.

تنوع و مدیریت: صندوق شاخصی به‌صورت خودکار تنوع می‌دهد؛ خرید مستقیم نیازمند بررسی و متنوع سازی توسط سرمایه‌گذار است.

ریسک و نوسان: در صندوق شاخصی ریسک تک سهم شدن، کاهش می‌یابد.

هزینه معاملاتی: خرید و فروش مستقیم سهام کارمزد معاملاتی حدوداً معادل 1.25 درصد دارد؛ صندوق‌های قابل معامله شاخصی حدود 0.2347 درصد است در نتیجه کارمزد معاملات صندوق‌های شاخصی بسیار کمتر از سهام است.

 نکات کلیدی قبل از انتخاب صندوق های شاخصی | بهترین صندوق شاخصی

برای انتخاب بهترین صندوق‌های شاخصی و سرمایه‌گذاری در آن از راهنمای گام‌به‌گام زیر که بر اساس تجربیات معامله‌گری در بازار بورس توسط کارشناس ایران بروکر به‌دست‌آمده است می‌توانید عمل کنید:

1- شاخص مرجع مناسب را انتخاب کنید: ابتدا باید تصمیم بگیرید که روی کدام نوع از صندوق شاخصی قصد سرمایه‌گذاری دارید برای مثال شاخص کل، هم‌وزن، ۳۰ شرکت (لیست ابتدایی این مقاله کمکتان می‌کند). در ادامه بر اساس فاکتورهای زیر به مقایسه صندوق شاخصی بپردازید:

2- ابتدا شرایط کلی بازار بورس را بررسی کنید. اگر جو بازار منفی باشد بی‌شک سرمایه‌گذاری شما در صندوق‌های شاخصی همراه با ضرر خواهد بود، زیرا این صندوق‌ها روند کلی بازار را پیروی می‌کنند.

3- اگر جو بازار را مثبت ارزیابی کردید حال باید به مقایسه عملکرد هر کدام از صندوق‌ها بپردازید. برای مثال فرض کنید قصد سرمایه‌گذاری در صندوق شاخصی بر اساس شاخص کل گرفته‌اید. حال باید به مقایسه موارد زیر در صندوق‌ها بپردازید:

• نقد شوندگی: می‌توانید با کمک تاریخچه معاملاتی میزان صف فروش موجود در هر صندوق را مقایسه کنید. سعی کنید صندوقی را انتخاب کنید که کمترین صف فروش را دارد.

• حجم معاملات: تقریباً حجم معاملات بالاتر به نقد شوندگی بهتر منجر می‌شود ولی این امر قطعی نیست زمانی که جو بازار ناگهان منفی شود ممکن است حتی صندوق یکه حجم معامله بالاتری نسبت به بقیه دارد، بازهم با صف فروش مواجه شود.

• توجه به قیمت ارزش خالص دارایی (NAV) و قیمت خرید/فروش: در هر صندوق سرمایه‌گذاری، شاخص مهمی وجود دارد به نام NAV (Net Asset Value) که نشان‌دهنده ارزش هر واحد صندوق است. NAV با جمع ارزش روز دارایی‌های صندوق، کسر بدهی‌ها و تقسیم بر تعداد واحدهای در گردش محاسبه می‌شود.

ولی در صندوق‌های قابل معامله سهامی شاخصی، قیمت معاملاتی بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و ممکن است بالاتر یا پایین‌تر از قیمت NAV ابطال باشد. در نتیجه نباید در قیمت‌های بسیار بالاتر از قیمت NAV خرید کنید؛ زیرا در این حالت عملا در حال گران خریدن هستید.

سه مورد فوق بسیار مهم‌اند، برای بررسی دقیق‌تر می‌توانید ملاک‌های زیر را نیز در نظر بگیرید:

• اندازه صندوق و دارایی تحت مدیریت (AUM): صندوق‌های بزرگ‌تر معمولاً پایدارتر و قابل‌اطمینان‌ترند.

• سابقه عملکرد و بازدهی صندوق: بازدهی نسبت به شاخص مرجع در دوره‌های مختلف (سالانه، ۳ ساله، از تأسیس).

مزایا و معایب استفاده از صندوق‌های شاخصی

مثل هر ابزار مالی دیگری، صندوق‌های سهامی شاخصی هم نکات مثبت خودشان را دارند و هم محدودیت‌هایی که باید از قبل بدانید.

مزایای صندوق شاخصی عبارت است از:

هزینه مدیریتی کمتر؛ چون صندوق شاخصی مدیریت فعال ندارد و مدیر صندوق لازم نیست مدام دارایی صندوق را بین سهم‌ها جابه‌جا کرده یا تحلیل پیچیده‌ای انجام دهد، هزینه مدیریت آن‌هم پایین‌تر است، یعنی بخش بیشتری از بازدهی مستقیماً به شما می‌رسد و صرف هزینه‌های اضافی نمی‌شود.

تنوع‌بخشی خودکار؛ اگر یک فرد بخواهد خودش تنوع سبد ایجاد کند، باید چندین سهم بخرد و آن‌ها را دائماً زیر نظر داشته باشد؛ اما صندوق شاخصی به‌طور خودکار همان ترکیب شاخص را برای شما شبیه‌سازی می‌کند. نتیجه‌اش این است که ریسک تک سهم شدن تقریباً از بین می‌رود و با سرمایه کم، صاحب یک سبد متنوع می‌شوید.

شفافیت بالا در ترکیب دارایی؛ چون هدف این صندوق‌ها تقلید از شاخص است، ترکیب دارایی‌شان مشخص و قابل پیش‌بینی است. معمولاً با یک نگاه به امیدنامه یا گزارش ماهانه، دقیقاً می‌دانید پول شما در چه سهم‌هایی سرمایه‌گذاری شده و وزن هر سهم چقدر است.

کارمزد کمتر نسبت به خرید مستقیم سهام؛ اگر بخواهید شخصاً ۳۰ یا ۵۰ نماد را بخرید، باید برای هر معامله کارمزد پرداخت کنید؛ اما صندوق شاخصی فقط یک نماد است و خرید آن یک‌بار کارمزد دارد. از طرف دیگر خود صندوق هم معاملات بسیار کمتری انجام می‌دهد، پس هزینه‌ها پایین‌تر است و در نهایت به سود شما است.

مناسب برای سرمایه‌گذاری غیرفعال؛ اگر جز افرادی هستید که نمی‌خواهید روزی چند بار نمودار چک کنید یا اخبار بورس را دنبال کنید، صندوق شاخصی یکی از بهترین گزینه‌ها است. شما فقط صندوق را می‌خرید و اجازه می‌دهید بازار کار خودش را بکند.

معایب سرمایه گذاری در صندوق شاخصی عبارت است از:

بازدهی صندوق دقیقاً با شاخص حرکت می‌کند؛ یعنی برخلاف صندوق‌های مدیریت فعال یا تحلیل سهام، نمی‌توان توقع داشت که صندوق از بازار جلو بزند. اگر شاخص ۱۰ درصد رشد کند، صندوق هم تقریباً همان مقدار رشد می‌کند. اگر هم شاخص افت کند، صندوق همراه آن افت می‌کند.

احتمال زیان در دوران رکود؛ خیلی از افراد فکر می‌کنند صندوق شاخصی یعنی سود تضمینی! اما چنین چیزی وجود ندارد. وقتی روند کلی بازار منفی باشد، هیچ فرقی نمی‌کند شما بهترین صندوق شاخصی را داشته باشی یا معمولی‌ترینش — همه آن‌ها منفی می‌شوند، چون کاملاً تابع بازار هستند.

وابستگی کامل به انتخاب شاخص؛ اگر شاخصی که صندوق از آن پیروی می‌کند عملکرد ضعیفی داشته باشد (مثل برخی شاخص‌های کم‌وزن‌تر یا شاخص‌هایی که سهم‌های خاصی را بیش‌ازحد سنگین می‌کنند)، عملکرد صندوق هم ضعیف خواهد شد؛ بنابراین انتخاب شاخص مناسب بسیار مهم است.

چه کسانی باید در صندوق شاخصی سرمایه‌گذاری کنند؟

1- کسانی که زمان یا دانش تحلیل ندارند؛ اگر نه فرصت دارید نمودار چندین سهام بورسی را بررسی کنید و نه وقت پیگیری اخبار بنیادی بازار را دارید، صندوق شاخصی کار را برایتان ساده می‌کند.

2- افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری کم‌هزینه و کم ریسک‌تر از سهام‌داری مستقیم هستند؛ خرید مستقیم سهام نیاز به تجربه دارد و با ریسک‌های زیادی همراه است؛ اما صندوق شاخصی به دلیل تنوع بالا، نوسانات تک سهم را از بین می‌برد.

همچنین برای خرید چند سهم باید کلی کارمزد معاملاتی بپردازید، در حالی‌که با خرید نماد صندوق شاخصی کارمزد معاملاتی شما به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.

3- کسانی که بازدهی مطابق با بازار می‌خواهند؛ نه بیش از بازار، نه کمتر. این افراد استراتژی آرام و کم استرس را ترجیح می‌دهند.

4- سرمایه‌گذاران بلندمدتی؛ صندوق‌های شاخصی در بلندمدت معمولاً عملکردی پایدار و قابل‌قبول دارند، چون روند کلی اقتصاد در بلندمدت صعودی است. برای افراد صبور، انتخاب مناسبی است.

جمع بندی | بهترین صندوق شاخصی

صندوق‌های شاخصی یکی از بهترین ابزارها برای سرمایه‌گذاری غیر فعال در بورس به شمار می‌آیند. این صندوق‌ها با الگوبرداری از شاخص‌های اصلی بازار، سبدی متنوع و شفاف از سهام ارائه می‌دهند و به دلیل مدیریت غیرفعال، هزینه کمتری نسبت به صندوق‌های سهامی عادی دارند. به همین دلیل ریسک ناشی از انتخاب نادرست سهم به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.

از سوی دیگر باید توجه داشت که بازدهی این صندوق‌ها کاملاً تابع روند کلی بازار است؛ بنابراین در دوران رکود بورس احتمال زیان نیز وجود دارد. برای انتخاب بهترین صندوق شاخصی، بررسی عواملی مثل شاخص مرجع، نقدشوندگی، حجم معاملات، فاصله قیمت با NAV و سابقه عملکرد بسیار مهم است.