دولت بشار اسد سقوط کرد؛ پایان دراماتیک نیم قرن حکومت خاندانی در سوریه

در تحولی که به ۵۰ سال حکومت خاندان اسد پایان داد، دولت سوریه روز یکشنبه سقوط کرد. این اتفاق پس از آن رخ داد که نیروهای مخالف در یک حمله برق‌آسای ۱۰ روزه از مناطق تحت کنترل دولت عبور کرده و وارد پایتخت شدند.

تلویزیون دولتی سوریه بیانیه‌ای ویدیویی از گروهی از مردان پخش کرد که در آن اعلام شد بشار اسد سرنگون شده و تمامی زندانیان در زندان‌ها آزاد شده‌اند. فردی که این بیانیه را قرائت کرد، گفت که «اتاق عملیات فتح دمشق»، یک گروه مخالف، از تمامی نیروهای مخالف و شهروندان خواسته تا نهادهای دولتی «دولت آزاد سوریه» را حفظ کنند.

این بیانیه ساعاتی پس از آن منتشر شد که رئیس یک گروه ناظر جنگ سوریه اعلام کرد اسد کشور را به مقصدی نامعلوم ترک کرده و پیش از ورود شورشیان به دمشق گریخته است. شورشیان پس از پیشروی سریع و چشمگیر در سراسر کشور، اعلام کردند که وارد دمشق شده‌اند.

محمد غازی جلالی، نخست وزیر سوریه، اعلام کرد که دولت آماده است تا «دست خود را به سوی مخالفان دراز کند» و وظایف خود را به یک دولت انتقالی واگذار نماید. جلالی در یک بیانیه ویدیویی گفت:

من در خانه‌ام هستم و آن را ترک نکرده‌ام و این به دلیل تعلق خاطرم به این کشور است.

او افزود که صبح برای ادامه کار به دفترش خواهد رفت و از شهروندان سوری خواست تا به اموال عمومی آسیب نرسانند. با این حال، او به گزارش‌های مربوط به فرار اسد اشاره‌ای نکرد.

رامی عبدالرحمن از دیده‌بان حقوق بشر سوریه به خبرگزاری اسوشیتد پرس گفت که اسد روز یکشنبه با پرواز از دمشق خارج شده است. تلویزیون ایران نیز گزارش داد که اسد پایتخت را ترک کرده است. این رسانه به نقل از شبکه خبری الجزیره قطر این اطلاعات را منتشر کرد اما جزئیات بیشتری ارائه نداد. دولت سوریه تاکنون در این خصوص بیانیه‌ای صادر نکرده است.

با طلوع آفتاب در دمشق، مردم برای نماز در مساجد شهر گرد هم آمدند و در میدان‌ها به جشن و شادی پرداختند. آنها شعار «الله اکبر» سر می‌دادند و همچنین علیه اسد شعار می‌دادند و بوق ماشین‌ها را به صدا درمی‌آوردند. در برخی مناطق، صدای شلیک شادی به گوش می‌رسید.

سربازان و افسران پلیس پست‌های خود را ترک کرده و فرار کردند و غارتگران به مقر وزارت دفاع حمله کردند. عمر ضاهر، وکیل ۲۹ ساله، گفت:

احساساتم غیرقابل توصیف است. پس از ترسی که او (اسد) و پدرش طی سال‌های متمادی در ما ایجاد کردند و وحشت و حالت ترسی که در آن زندگی می‌کردم، باورم نمی‌شود.

ضاهر افزود که پدرش توسط نیروهای امنیتی کشته شده و برادرش در بازداشت است و سرنوشتش نامعلوم است. او اسد را «یک جنایتکار، یک ستمگر و یک سگ» خواند.

غزال الشریف، یکی دیگر از جشن‌گیرندگان در مرکز دمشق، گفت:

لعنت به روح او و تمام خانواده اسد. این دعای هر فرد ستمدیده بود و خدا امروز به آن پاسخ داد. فکر می‌کردیم هرگز آن را نخواهیم دید، اما خدا را شکر، دیدیم.

مقر پلیس در پایتخت متروکه به نظر می‌رسید، در آن نیمه‌باز بود و هیچ افسری بیرون نبود. یک خبرنگار اسوشیتد پرس از یک ایست بازرسی متروکه ارتش فیلمبرداری کرد که در آن یونیفورم‌ها زیر پوستری از چهره اسد روی زمین رها شده بودند. تصاویر پخش شده در رسانه‌های وابسته به مخالفان، یک تانک را در یکی از میدان‌های مرکزی پایتخت نشان می‌داد.

این اولین بار از سال ۲۰۱۸ بود که نیروهای مخالف به دمشق می‌رسیدند. در آن زمان، نیروهای سوری پس از محاصره چندین ساله، مناطقی در حومه پایتخت را بازپس گرفته بودند. رادیو شام اف‌ام طرفدار دولت گزارش داد که فرودگاه دمشق تخلیه شده و تمامی پروازها متوقف شده است.

شورشیان همچنین اعلام کردند که وارد زندان نظامی بدنام صیدنایا در شمال پایتخت شده و زندانیان خود را در آنجا «آزاد» کرده‌اند. شب قبل، نیروهای مخالف شهر مرکزی حمص، سومین شهر بزرگ سوریه را تصرف کردند، در حالی که نیروهای دولتی آن را ترک کرده بودند. این شهر در تقاطع مهمی بین دمشق، پایتخت و استان‌های ساحلی لاذقیه و طرطوس سوریه – پایگاه حمایت از رهبر سوریه و محل یک پایگاه دریایی استراتژیک روسیه – قرار دارد.

شورشیان قبلاً شهرهای حلب و حماه و همچنین بخش‌های بزرگی از جنوب را در یک حمله برق‌آسا که از ۲۷ نوامبر آغاز شده بود، تصرف کرده بودند. تحلیلگران می‌گویند کنترل حمص توسط شورشیان می‌تواند نقطه عطفی در این درگیری باشد.

این تحولات پس از یک دهه جنگ داخلی خونین در سوریه رخ می‌دهد که جان صدها هزار نفر را گرفت و میلیون‌ها نفر را آواره کرد. بشار اسد که در سال ۲۰۰۰ پس از مرگ پدرش حافظ اسد به قدرت رسید، با اعتراضات گسترده در سال ۲۰۱۱ مواجه شد که بخشی از «بهار عربی» بود. او با سرکوب شدید معترضان پاسخ داد که منجر به درگیری مسلحانه و در نهایت جنگ داخلی تمام عیار شد.

در حالی که جامعه بین‌المللی در تلاش است تا به این بحران واکنش نشان دهد، گیر پدرسن، فرستاده ویژه سازمان ملل برای سوریه، خواستار مذاکرات فوری در ژنو برای اطمینان از یک «گذار سیاسی منظم» شد. او که در مجمع سالانه دوحه در قطر با خبرنگاران صحبت می‌کرد، گفت که وضعیت در سوریه هر لحظه در حال تغییر است.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، که کشورش حامی اصلی بین‌المللی اسد است، گفت که برای مردم سوریه «متأسف» است. در همین حال، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، از طریق مشاور امنیت ملی خود اعلام کرد که دولت او قصد مداخله در سوریه را ندارد.