تقسیم‌بندی بازارهای مالی
به‌طورکلی بازارهای مالی به ۴ دسته تقسیم می‌شوند.
- بازار سهام stock market: نهادی است که در آن سهام و برگه‌های سهم معامله می‌شوند. رایج‌ترین مکان برای معامله سهام، بازار مبادلات سهام است. این مکان از نظر فیزیکی جایی است که سهامداران دور هم جمع می‌شوند. از جمله بازارهای سهام می‌توان به بورس توکیو، لندن و نیویورک اشاره نمود.
- بازار کالا commodity market: یک بازار سازمان‌یافته است که کالاهای مختلف مانند پنبه، ذرت، شکر، قهوه، غلات و همچنین فلزات باارزش در آن معامله می‌شوند. قسمت عمده معاملات در این بورس به منظور خرید و فروش و تحویل در آینده صورت می‌گیرد. از جمله این بازارها می‌توان به بورس شیکاگو اشاره نمود.
- بازار اوراق قرضه bond market: در این گونه از بازار، اوراق قرضه منتشر شده توسط نهادهای مختلف معامله می شوند.
- بازار مبادلات ارزی فارکس Forex: این بازار، بازار جهانی خرید و فروش ارز می‌باشد. Forex در واقع از دو کلمه Foreign Exchange به معنای تبادل ارز تشکیل شده است و بزرگ‌ترین بازار مالی دنیاست.
ساختار بازار فارکس Foreign Exchange
بازار فارکس، عموماً به مجموعه‌ای از مؤسسات بین‌المللی (مانند بانک‌ها) اطلاق می‌شود که به تجارت و با مبادله ارز می‌پردازند و اغلب واژه اختصاری فارکس (Forex) و یا اف ایکس (FX) برای اشاره به این بازار به کار می‌رود.
از آنجایی که این بازار فاقد سازمان مرکزی برای تنظیم سفارشات است، بازار خارج از بورس (Over The Counter) خوانده می‌شود.
معامله گران و بازار سازان در بازار فارکس از سراسر جهان با استفاده از تلفن، کامپیوتر و فکس، یک بازار منسجم ۲۴ ساعته را به وجود آورده‌اند. از آنجایی که مبادلات متمرکز نیستند، رقابت بین بازار سازان، مانع ایجاد سیاست‌های انحصاری برای نرخ گذاری می‌شود. اگر یک بازار ساز، نرخ را شدیداً تحریف کند، معامله گران این حق را دارند که بازار ساز دیگری را بیابند و معاملات خود را با وی انجام دهند.
اما معاملات در بازارهای متمرکز (بازار متمرکز به بازاری اطلاق می‌شود که مکان فیزیکی خاصی برای انجام معاملات وجود دارد) مانند بازار سهام به شکل کاملاً متفاوتی صورت می‌پذیرد. به عنوان مثال در بازار سهام نیویورک تنها می‌توان سهام شرکت‌هایی که در این بورس پذیرفته شده‌اند را معامله نمود. بازارهای متمرکز اصطلاحاً توسط کارشناسان (Specialists) اداره می‌شوند. و در مقابل، بازار ساز اصطلاحی است که در بازارهای غیرمتمرکز رواج دارد.
از آنجایی که بازار سهام یک بازار متمرکز است، یک سهام معاملاتی در این بازار، در یک لحظه تنها می‌تواند یک نرخ مشخص برای خرید و فروش داشته باشد. اما در بازارهای غیرمتمرکز مانند بازار فارکس، بازار سازان متعددی وجود دارند که هر کدام نرخ خرید و فروش خود را ارائه می‌کنند که ممکن است نرخ آن‌ها باهم متفاوت باشد.
بازارهای متمرکز طبیعتاً تمایل به انحصار گری دارند. اگر یک متخصص بازار را کنترل کند ممکن است نرخ‌ها را بر حسب تمایل خود در جهت کسب منافع خود تغییر دهد.
سلسله مراتب شرکت کنندگان در بازار فارکس
بازار فارکس یک بازار غیرمتمرکز است و به جای یک متخصص، بازارسازان متعددی در آن دخیل هستند، با این وجود می‌توان شرکت کنندگان در این بازار را به طبقات متفاوتی تقسیم نمود. حق تقدم با آن‌هایی است که اعتبار، حجم معاملات و تجربه بیشتری دارند.
در رأس این طبقه بندی، بازار بین بانکی (Interbank) قرار دارد که روزانه بالاترین حجم معاملات در آن رخ می‌دهد که البته بیشتر این معاملات بر روی ارزهای محدودی همچون دلار آمریکا، یورو، پوند، ین ژاپن و… صورت می‌گیرد.
در بازار بین بانکی، بزرگ‌ترین بانک‌ها می‌توانند از طریق کارگزاران بین بانکی و یا سیستم‌های واسطه الکترونیکی مانند EBS و رویترز، به‌طور مستقیم باهم در ارتباط باشند.
در این بازار، معامله بانک‌ها تنها بر اساس ارتباطات اعتباری آن‌ها با یکدیگر صورت می‌گیرد و حجم عظیمی از این معاملات به جای نقل و انتقال واقعی ارز، از طریق بدهکار و بستانکار کردن حساب‌های بانکی انجام می‌شود. همه بانک‌ها از نرخ یکدیگر آگاهند و با این وجود هر بانکی برای معامله در نرخ پیشنهادی، باید ارتباط اعتباری خاصی با بانک دیگر داشته باشد. مؤسسات دیگر مثل بازارسازان آنلاین (Brokers)، شرکت‌های سهامی و صندوق‌های تأمین سرمایه گذاری باید از طریق بانک‌های تجاری به معامله بپردازند.
از آنجایی که بیشتر بانک‌ها (بانک‌های کوچک)، صندوق‌های سرمایه گذاری و سرمایه گذاران نهادی، با بانک‌های بزرگ خطوط اعتباری ثبت شده است ندارند، هیچ گونه دسترسی به نرخ‌ها پیدا نمی‌کنند. بنابراین معامله گران کوچک مجبور می‌شوند که تنها از طریق یک بانک، برای احتیاجات تبادلات ارزی خود اقدام کنند و به این ترتیب سرمایه گذاران طبقات پایین‌تر، نمی‌توانند به نرخ‌های رقابتی دسترسی داشته باشند.
اخیراً تکنولوژی موانع بین مصرف کنندگان بازار ارز و بازار بین بانکی را از بین برده است. تجارت آنلاین، با ایجاد ارتباط مؤثر و کم هزینه بین بازار سازان و سایر شرکت کنندگان، راه را برای مشتریان خرده پا هموار کرده و امکان دسترسی آن‌ها را به بازار بین بانکی فراهم ساخته است. امروزه معامله گران شخصی هم قادرند دوشادوش بزرگ‌ترین بانک‌های جهان، با عملکرد و نرخ مشابهی به معامله بپردازند. به بیان دیگر معامله گران و سرمایه گذاران خصوصی هم قادرند از همان فرصت‌هایی استفاده کنند که قبلاً در اختیار بانک‌های بزرگ بوده است. امروزه فارکس یک فرصت نامحدود برای معامله گران آنلاین ارز است.
در ۲۵ سال اخیر پیشرفت‌های ناشی از جهانی سازی تأثیر عمیقی بر بازار ارز داشته و باعث رشد شگفت انگیز این بازار و افزایش چشمگیر تعداد و تنوع معامله گران شده است. این بازار از معاملات درون یک بانک تا معاملات بین مؤسسات بزرگ مالی و تجاری مختلف، گستردگی دارد.
عوامل زیادی در رشد بازار فارکس مؤثر هستند اما مهم‌ترین آن‌ها پیشرفت تکنولوژی و رشد فزاینده سرمایه گذاری‌های بین‌المللی و برون مرزی هستند. به عنوان مثال تا همین چند سال پیش، بیشتر فعالیت‌های تبادلات خارجی آمریکا منحصر به تبادلات بین‌المللی کالا و خدمات در جهت اهداف صادراتی و وارداتی بود. حال آن که امروز این محیط در حال تغییر است.
سرمایه گذاری بین‌المللی بسیار سریع‌تر از تجارت در حال پیشرفت است. سرمایه گذاران نهادی، شرکت‌های بیمه و صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک در کنار بازیگران قدیمی بازار، مانند بانک‌ها و بانک‌های تجاری/سرمایه‌ای، به شرکت کنندگان اصلی بازار فارکس تبدیل شده‌اند. بازار تبادلات ارز به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژی، مشمول دموکراسی بیشتری شده است و از معاملات درون بانکی بسیار فرارتر رفته و شرکت کنندگان مختلفی را در بر گرفته است که اهداف متنوعی دارند،
از جمله:
- کسب سودهای کوتاه مدت از نوسانات نرخ‌های معاملات
- جلوگیری از زیان ناشی از تغییرات نرخ‌های معاملاتی
- تهیه ارزهای خارجی مورد نیاز برای خرید کالا و خدمات از کشورهای دیگر
از طرف دیگر این شرکت کنندگان بر روی عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارند و نقش مهمی در تعیین نرخ معاملاتی ایفا می‌کنند. بنابراین شناخت شرکت کنندگان کلیدی بازار بسیار مهم است. این شرکت کنندگان عبارت‌اند از بانک‌های تجاری/سرمایه گذاری، بانک‌های مرکزی، شرکت‌های اقتصادی، صندوق‌های سرمایه گذاری و مشتریان شخصی و خرده پا.
آشنایی مقدماتی با شرکت کنندگان در بازار فارکس
بانک‌های مرکزی Central Banks
بانک‌های مرکزی بازیگران مهمی در بازار ارز محسوب می‌شوند و می‌توانند نقش مهمی در نوسانات نرخ معاملات ایفا کنند. این بانک‌ها، بورس باز نیستند و به دو هدف وارد بازار می‌شوند:
۱- نظارت بر بازار
۲- کنترل عرضه پول و نرخ بهره
دولت‌ها و بانک‌های مرکزی فعالیت‌های اقتصادی را به‌طور جدی و مداوم پی گیری می‌کنند تا عرضه پول را در سطوح متناسب با اهداف اقتصادی خود نگه دارند.
شرکت کنندگان تجاری Commercial Participants
با رشد روز افزون جهانی شدن، مؤسسات سرمایه گذاری بیشتر به مبادلات خارجی پرداخته‌اند و امروزه نقش مهمی در این بازار ایفا می‌کنند. این مؤسسات از گروه‌های متنوعی تشکیل شده‌اند و شامل مؤسسات سرمایه گذاری کوچک و بزرگ، صادرات و واردات و شرکت‌های خدمات مالی هستند. تمایل این مؤسسات برای معاملات خارجی دلایل متعددی دارد. مثلاً مؤسسات چند ملیتی ممکن است برای پرداخت حقوق، هزینه مواد، هزینه‌های بازیابی، تبلیغات و یا توزیع و فروش کالا در سایر کشورها، احتیاج به مبادله ارز داشته باشند و یا مؤسسات چند ملیتی، از کاهش نرخ ارز که ممکن است در پرداخت‌های آینده آن‌ها تأثیر گذار باشد، جلوگیری می‌کنند تا ریسک‌ها را متعادل سازند.
مؤسسات مالی و سرمایه گذاری Fx Funds
عموماً این گروه دارای سرمایه‌های عظیمی هستند و بسته به میزان سرمایه‌ای که در اختیار دارند به طرق مختلفی در این بازار فعالیت می‌کنند.
به عنوان مثال ممکن است که این سرمایه‌ها با توجه به اختلاف نرخ بهره‌های بانکی در کشورهای مختلف، صرف انجام معاملاتی که اصطلاحاً Carry Trade نامیده می‌شوند گردند.
گروهی هم رویدادهای جهانی را برآورد کرده و دیدگاه بلند مدت تری در مورد تقویت و یا تضعیف ارز در طی شش ماه آینده می‌یابند و بر اساس آن اقدام به انجام معاملات بلند مدت می‌نمایند.
در سال‌های اخیر، سهم این گونه سرمایه گذاری در بازار فارکس بسیار افزایش یافته و امروزه سهم معاملات کلی آن در بازار، حدود ۲۰ درصد است. هر چند این گروه به نسبت سایر شرکت کنندگان که تا به حال ذکر شده، تقریباً کوچک هستند ولی می‌توانند در نوسانات نرخ ارز تأثیر گذار باشند.
اشخاص Individuals
معاملات خرده فروشی ارز، زمینه تازه‌ای در دنیای تجارت است. تا سال ۱۹۹۶ معاملات ارزهای خارجی فقط در بانک‌ها، مؤسسات و شبکه‌های شخصی قدرتمند انجام می‌شد. تا قبل از این زمان، مشتریان خرده پا تنها می‌توانستند از طریق بازارهای Futures و Option به معاملات ارزی بپردازند.
اما امروزه به پیدایش بازار آنلاین، مشتریان کوچک و خرده پا می‌توانند به‌طوری معامله کنند که کاملاً مشابه بازار بین بانکی است. در تجارت آنلاین تفاوت بین قیمت خرید و فروش نسبت به بازار بین بانکی کمی بیشتر است اما عملکرد این سیستم بی‌نظیر است. شرکت‌ها در فضای رقابتی نرخ‌های پیشنهادی و سفارشات وارد شده را دقیقاً با نرخ مشخص به انجام می‌رسانند. امروزه مشتریان خرده پا همانند مؤسسات چند ملیتی می‌توانند در بازار فارکس شرکت کنند.
